Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

fortalicja, st. 20 - Zabytek.pl

fortalicja, st. 20


fortyfikacje XIV/XV w. Włoszczowa

Adres
Włoszczowa

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. włoszczowski, gm. Włoszczowa - miasto

Typowy tzw.gródek stożkowaty - relikty mieszkalno-obronnej siedziby możnowładczej, z jedynym jak do tej pory w Polsce rozpoznanym mostem prowadzącym do tego rodzaju obiektu.

Usytuowanie i opis

Włoszczowa znajduje się we wschodniej części Niecki Włoszczowskiej na Wyżynie Przedborskiej. Gródek leży około 2 km na północny-wschód od miasta, wśród łąk. Kopiec w rzucie okrągły o średnicy około 40 m, w kształcie kopulasty ma około 5 m wysokości. Na kulminacji znajduje się  plateau, o wklęsłej pn. części, będącej być może pozostałością po podpiwniczonej zabudowie. Nie znamy wyglądu samej siedziby, która była zapewne drewniana. Zbocza kopca, który był w całości sztucznym tworem, są strome, nachylone pod kątem około 45°. Wokół niego zachowały się ślady fosy, szerokiej na kilkanaście m. Po jej zewnętrznej stronie znajdował się wał o około 20 m szerokości i 4-5 m. wysokości, który otaczał grodzisko. Do grodu prowadził most szeroki na 2,5 m.

Historia

Początki średniowiecznego osadnictwa we Włoszczowej łączą się z osadą, leżącą na terenie wsi Włoszczówka, będącej obecnie częścią miasta. W 1389 roku Władysław Jagiełło nadał wieś marszałkowi koronnemu Dymitrowi z Goraja herbu Korczak. Włoszczowa była zapewne dla niego jedynie zabezpieczeniem długu rodzinnego i już w 1398 roku sprzedał ją późniejszemu kasztelanowi dobrzyńskiemu i staroście podolskiemu Piotrowi Karwacjanowi z Radomina herbu Pierzchała, wymienionemu jako dziedzic Włoszczowy w 1403 roku. Dzięki zapisowi króla na rzecz Piotra wieś przeszła na własność dziedziczną Pierzchałów i pozostała w ich ręku co najmniej do połowy XV wieku, kiedy stała się własnością Szafrańców. W dokumencie z 1450 roku wymieniony jest Stanislaum de Wloschsczowa, być może Stanisław z Młodziejowic, wnuk Piotra z Łuczyc, twórcy wielkości tego rodu. Możliwe jednak, że wieś nabył dopiero kasztelan sądecki i starosta sandomierski Piotr Szafraniec, szósty potomek Piotra z Łuczyc o tym imieniu. W 1539 roku starosta chęciński Hieronim Szafraniec z Pieskowej Skały w myśl dokumentu Zygmunta Starego przekształcił wieś Włoszczowę na miasto na prawie magdeburskim. W 1548 roku przeszło ono w ręce Mikołaja Krezy z Bobolic herbu Ostoja, który poślubił córkę Hieronima, Annę Szafrańcównę. Później miasto było własnością Straszów, Otwinowskich, Małachowskich, Komorowskich i Niemojewskich. Początek gródka na kopcu św. Jana Włodzimierz Pyzik datował na około połowę XIV wieku, gdy wieś była jeszcze własnością królewską. W takim ujęciu byłaby to warownia fundacji książęcej (królewskiej). Stanisław Kołodziejski uważa, że gródek powstał na przełomie XIV i XV wieku jako mieszkalno-obronna siedziba rodowa, którą wzniósł być może już Piotr z Radomina herbu Pierzchała. Kres funkcjonowania tego obiektu przypadł zapewne u schyłku XV lub na początku XVI wieku, kiedy Szafrańcowie wybudowali nową rezydencję na Podzamczu Włoszczowskim. Zapewne w 2. połowie XVIII wieku na kopcu postawiono figurę św. Jana Nepomucena. W czasie II wojny światowej Niemcy urządzili w północno-zachodniej części kopca umocniony punkt obserwacyjny.

Stan i wyniki badań

Badania na kopcu w 1973 roku prowadził Włodzimierz Pyzik. W trakcie wykopalisk znaleziono liczne fragmenty kafli garnkowych, ułamków naczyń, przedmiotów żelaznych i miedzianych oraz fragment okładziny kościanej. W latach 2009-2013 badania prowadził Czesław Hadamik. Przebadano wał otaczający kopiec od zewnętrznej strony i odkryto pozostałości mostu prowadzącego do gródka.

Materiał zabytkowy pochodzący z badań i dokumentacja znajdują się w zbiorach Działu Archeologii Muzeum Narodowego w Kielcach.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 16.12.2014 r.

Bibliografia

  • Ameryk P., Zabytki Włoszczowy, [w:] Z dziejów Włoszczowy i regionu włoszczowskiego., Kielce 1991, s. 234-239.
  • Hadamik Cz., Średniowieczne dwory obronne w powiecie włoszczowskim, Włoszczowa 2005, s. 31-37.
  • Kalina D., Dwór we Włoszczowie. Wstęp do problematyki badawczej., [w:] Dąbrowski G., Drążyk M., Marczewski M., Pacanowski R., Szczukocki A., Świetlicki C., Teper M. (red.) Na włoszczowskich drogach historii. Materiały z sesji naukowych odbytych w Gruszczynie, Ludyni, Olesznie, Włoszczowie poświęconych dziejom powiatu włoszczowskiego., Włoszczowa - Krasocin 2012, s. 105-120.
  • Kiryk F., Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie XIII-XVI w., Kielce 1994, s. 163-164.
  • Kołodziejski S., Uwagi do problematyki badawczej reliktów obronnej rezydencji możnowładczej we Włoszczowej, Kielce 1986, mps. w Archiwum WUOZ w Kielcach.
  • Pyzik Z.W., Włoszczowa, „Informator Archeologiczny, badania rok 1973”, Warszawa 1974, s. 275.
  • Pyzik Z. W., Grodzisko średniowieczne we Włoszczowie, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” 1998, t. 19, s. 157-175.
  • Sperka J., Szafrańcowie herbu Stary Koń, Katowice 2001, s. 268.
  • Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w powiecie włoszczowskim, Marjówka 1932, s. 269-270.
  • www.naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,396546,przelomowe-odkrycie-archeologow-we-wloszczowie.html

Rodzaj: fortyfikacje

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_26_AR.23322, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_AR.623756