Oryginalny rzut w kształcie trójkąta równoramiennego o wklęsłych wierzchołkach czyni z niego wyjątkową, nie posiadającą analogii późnobarokową realizację, odwołującą się do nowożytnej, włoskiej architektury rezydencjonalnej.

Historia

W 2. poł. XIV w. i w 1. poł. XV w. Włoszakowice były własnością rodu Borków-Gryżyńskich. Z ich inicjatywy, na miejscu, gdzie dzisiaj znajduje się pałac, w 1 poł. XV w. został wzniesiony zamek. Na początku XVI w. Włoszakowice stały się własnością Opalińskich. W latach 40. XVII w. z fundacji Krzysztofa Opalińskiego na miejscu wcześniejszego zamku został wzniesiony pałac, zaprojektowany najprawdopodobniej przez Krzysztofa Bonadurę Starszego. W 1696 r., Katarzyna z Opalińskich wniosła Włoszakowice w wianie Stanisławowi Leszczyńskiemu. W 1738 r. podzieliły one los Rydzyny i zostały sprzedane Aleksandrowi Józefowi Sułkowskiemu. Zamek w Rydzynie stał się jego oficjalną rezydencją, a we Włoszakowicach polecił wznieść w latach 1749-1751 pałacyk myśliwski według projektu nieznanego architekta (być może Karola Marcina Frantza lub Joachima Daniela Jaucha), pochodzącego najprawdopodobniej z kręgu artystów związanych z dworami warszawskimi i drezdeńskimi, inspirowanego włoskimi realizacjami nowożytnymi (niektórzy badacze wskazują na inspirację projektem kościoła i klasztoru autorstwa A. Pozzo, zamieszczonym w Perspectivae Pictorum atque Architectorum z 1711 roku). Z tego samego okresu pochodzą również dwie oficyny po pd.-zach. stronie pałacu oraz otaczający go park, który w następnych stuleciach został poddany przekształceniom.

Pałac we Włoszakowicach pozostawał w rękach Sułkowskich do 1785 r., kiedy przeszedł na własność książąt Anhalt Coethen-Pless, a następnie, po poł. XIX w., książąt Anhalt-Dessau. W XIX w. i na początku XX w. był przebudowywany, m. in. wieńczącą go pierwotnie kopułę z iglicą zastąpiono dachem płaskim z żeliwną balustradą.

W 1920 r. założenie pałacowe stało się własnością skarbu państwa. Do 1939 r. w pałacu swoją siedzibę miało nadleśnictwo. W latach 1962-1966 przeprowadzono w nim prace remontowo-konserwatorskie, a następnie przekazano w użytkowanie Gminnemu Ośrodkowi Kultury. W 1980 r. przystąpiono do generalnego remontu, który zakończył się w 1. poł. lat 90. XX wieku (m. in. osuszono mury, wykonano prace murarskie i blacharsko-dekarskie, zainstalowano centralne ogrzewania oraz nową instalację elektryczną). Obecnie pałac należy do Urzędu Gminy Włoszakowice.

Opis

Zespół pałacowy we Włoszakowicach jest położony w pn.-wsch. części wsi, po pn. stronie drogi łączącej ją z Bukówcem Górnym. Zespół tworzy pałac usytuowany na sztucznej wyspie w kształcie pięcioboku otoczonej fosą, dwie oficyny znajdujące się po jego pd.-zach. stronie oraz park krajobrazowy z elementami kompozycji barokowej o powierzchni ok. 4 ha, który otacza pałac od pn. i zachodu. Pałac poprzedza podjazd o nieregularnym kształcie z kolistym gazonem na środku. Między oficynami znajduje się nieregularny przeddziedziniec porośnięty trawą z pojedynczymi okazami drzew.

Późnobarokowy pałac w obecnym kształcie powstał w wyniku przebudowy wcześniejszej rezydencji wzniesionej ok. poł. XVII w. z inicjatywy Krzysztofa Opalińskiego na miejscu zamku pochodzącego z XV wieku. Został wybudowany na oryginalnym planie trójkąta równobocznego o ściętych, wklęsłych narożnikach (interpretowanym jako zamierzone przez Aleksandra Józefa Sułkowskiego nawiązanie do wolnomularskiej symboliki kielni). Bryła budynku jest trójkondygnacyjna. Nad wysokimi piwnicami wznosi się kondygnacja parteru. Nad nią znajduje się znacznie cofnięta kondygnacja piętra środkowej sali. Parter i piętro nakrywają odrębne dachy płaskie, nad środkową salą z niewielkim spadkiem na zewnątrz, otoczony kutą balustradą z murowanymi słupkami łączącymi przęsła. Na osi elewacji frontowej znajdują się dwubiegowe schody prowadząca do głównego wejścia na parterze.

Pałac został wzniesiony z cegły, na kamiennym fundamencie. Elewacje zewnętrzne oraz wewnętrzne ściany zostały otynkowane. Piwnice są sklepione kolebkowo. Pomieszczenia mieszkalne parteru i centralna sala są nakryte drewnianymi stropami.

Elewacja frontowa pałacu jest trójkondygnacyjna, dziewięcioosiowa w partii wysokich piwnic, jedenastoosiowa w kondygnacji parteru oraz sześcioosiowa na piętrze. Elewację wysokich piwnic oraz strefy między osiami wyższych kondygnacji pokrywa boniowanie. Otwory okienne na parterze i piętrze rozdzielają pilastry, zdwojone przy skrajnych osiach na parterze i flankujące wnęki, w których znajdują się rzeźby przedstawiające putti z hełmem i tarczą, wykonane przez Andrzeja Schmidta z Reszla. Wszystkie otwory są zamknięte odcinkowo. Na otworem drzwiowym na osi parteru znajduje się kartusz z herbem Sulima rodu Sułkowskich. Podziały oraz dekoracja pozostałych dwunastoosiowych elewacji wzdłużnych zostały rozwiązane analogicznie jak w elewacji frontowej, ale bez zastosowania zdwojonych par skrajnych pilastrów i znajdujących się między nimi wnęk. Elewacje wklęsłych narożników są dwukondygnacyjne, jednoosiowe, pokryte boniowaniem, ze skrajnymi pilastrami na parterze.

We wnętrzu, wokół centralnej, dwukondygnacyjnej sali znajdują się trzy trakty pomieszczeń mieszkalnych w układzie amfiladowym, rozdzielone korytarzami w narożach budynku, gdzie po pn.-zach. i pn.-wsch. stronie zlokalizowano klatki schodowe. W piwnicy na osi elewacji frontowej znajduje się dawna, dostępna z zewnątrz „sala terrena”, która była zapewne miejscem zebrań loży masońskiej.

Dostęp do zabytku ograniczony. Obiekt dostępny z zewnątrz. Obecnie w pałacu znajduje się siedziba Urzędu Gminy Włoszakowice.

Oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 9.10.2015 r.

Bibliogafia

• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. V: Województwo poznańskie, z. 12: Powiat leszczyński, oprac. T. Ruszczyńska, A. Sławska, Warszawa 1975, s. 101-103.
• Kręglewska-Foksowicz E., Barokowe rezydencje w Wielkopolsce, Poznań 1982, s. 122-125.
• Libicki M., Libicki P., Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce, Poznań 2003, s. 425-426.
• Majątki wielkopolskie, t. IV, Powiat leszczyński, opr. M. Jarzewicz, Szreniawa 1996, s. 161-163
• Ostrowska-Kębłowska Z., Architektura pałacowa drugiej połowy XVIII wieku w Wielkopolsce, Poznań 1969, s. 45-48.
• Zgodziński B., Województwo leszczyńskie, Warszawa-Poznań 1989, s. 380-385.