„lubartowską” autorstwa arch. Paola Fontany o układzie centralno-podłużnym, reprezentujących najbardziej rozwiniętą postać architektury barokowe na Lubelszczyźnie, z zachowanym pełnym wyposażeniem zaprojektowanym przez tego architekta oraz wystrojem rzeźbiarskim z epoki.

Historia

Budowę murowanego klasztoru (proj. arch. Giuseppe Piola) rozpoczęto w 1711 r., ukończono zaś w 1717 r. Od 1799 r. część klasztoru wynajmowano, zaś od 1812 r. przejściowo mieścił się w nim lazaret. Po kasacie klasztoru w 1864 r. budynki przejęła administracja - na potrzeby parafii pozostawiono niewielką część d. klasztoru. W latach 1968-69 dachówkowe pokrycie zmieniono na blaszane. Po powrocie paulinów do Włodawy w latach 1995-1997 remontem objęto więźbę i dach, a w latach 2001-2006 przywrócony został układ przestrzenny klasztoru, połączony z rekonstrukcją sklepień, zabezpieczeniem murów i ogólną modernizacją obiektu. Budowę kościoła wg projektu Pioli rozpoczęto w 1722 r., przerwaną wkrótce z braku funduszy. Ruszyła ponownie w 1739 r. dzięki wsparciu Jerzego Fleminga wg planów arch. Paola Fontany. Prace konstrukcyjne ukończono w 1752 r, jednakże prace przy wystroju architektonicznym przeciągnęły się do latach 60. XVIII w. W l. 1776-1786 (do konsekracji) wykonano wyposażenie i wystrój rzeźbiarski, powstały we lwowskich warsztatach Michała Filewicza (chrzcielnica, parapet chóru, obramienia wewnętrznych okien) i Macieja Polejowskiego (ołtarz główny i posągi w nawie), zaś całościową polichromię wnętrza (lata 1780-1786), wykonali Gabriel Sławiński oraz bracia Antoni i Wojciech Dobrzeniewscy. Budynek folwarczny zbudowany w 2 poł. XVIII w. miał (wg. tradycji) pełnić funkcję klasztornej kuchni. W 1 poł. XIX w. odnajmowany był na szkołę parafialną dla unitów. W późniejszym okresie został przekształcony na mieszkalny. Pierwotnie kryty dachówką, zamienioną na blachę w latach 70. lub 80. XX w. Obecnie nieużytkowany.

Opis

Zespół klasztorny położony przy krawędzi skarpy doliny Włodawki i Bugu, w północnej części miasta. na końcu ul. Kościelnej i przecinającej ją drogi (d. traktu) ku przeprawie przez rzekę (ul. Mostowa). Kościół nieorientowany, z prezbiterium skierowanym na Pn. Gmach klasztoru usytuowany po północno wschodniej stronie kościoła, połączony jest z częścią prezbiterialną krótkim piętrowym łącznikiem. Plac przed kościołem oddzielony od ulicy murowanym ogrodzeniem z bramą (pocz. XX w.). Popauliński budynek folwarczny (Klasztorna 2) usytuowany na północny zachód od klasztoru tuż nad skarpą doliny rzecznej, ustawiony na osi wschód-zachód. Kościół późnobarokowy, murowany, tynkowany, dwuwieżowy, o układzie kompozytowym centralno-krzyżowym z centralizującą nawą na rzucie wydłużonego ośmioboku otwartą większymi arkadami na prezbiterium (wydłużone) i przeciwległe, krótsze przęsło chóru na osi podłużnej oraz parą analogicznych przęseł kaplic transeptowych usytuowanych na osi poprzecznej. Układ ten dopełniają cztery mniejsze kwadratowe kaplice na osiach diagonalnych, połączone z większymi tunelowymi przejściami, tworząc rodzaj obejścia. Prezbiterium ujmuje para piętrowych dobudówek mieszczących dwie zakrystie i dwie loże kolatorskie na piętrze. Przęsło chóru flankuje para wież na rzucie kwadratu. Cechą przestrzeni nawy kościołów Fontanowskich jest alternacja większych i mniejszych arkad filarowych, zaś ideowego przekazu - wypukłe piedestały pilastrów przy filarach ze stojącymi posągami świętych Doktorów Kościoła i władców: św. Konstantyna (cesarza) i św. Stefana (króla Węgier). Nawa nakryta specyficznym sklepieniem: w partii środkowej kolebkowym z gurtami, a w partiach skrajnych - konchoidalnym, podzielonym na trójkąty ukośnymi gurtami. Nawę nakrywa unikatowy dach - spłaszczony, kopulasty, krzywoliniowy, zwieńczony sygnaturką w kształcie kolumnowej latarni z baniastą kopułką. Jest on osadzony na attyce z wpisanymi w nią czterema segmentowymi frontonami. Dwukondygnacyjne kwadratowe wieże w fasadzie zostały podwyższone wysoką, dwusegmentową, zwężającą się i przechodzącą w ośmiobok podstawą hełmów, czyniąc wieże bardziej jeszcze widocznymi w nadbużańskim krajobrazie. Wyposażenie: Współczesne kościołowi, głównie drewniane. Ołtarz główny architektoniczny z dekoracją rzeźbiarską, wbudowane konfesjonały, rokokowe obramienia okien lóż i parapetów chóru, komoda w zakrystii. Wnętrze kościoła pokryte polichromią z lat 80. XVIII w. z Iluzjonistycznymi ołtarzami w kaplicach. Klasztor murowany z cegły, dwukondygnacyjny, na rzucie dużego kwadratu, z kwadratowym wirydarzem, otoczonym korytarzem z wejściami do pomieszczeń w zewnętrznym trakcie parteru. Sklepienia na obu kondygnacjach kolebkowe z lunetami. Piętrowa dobudówka przy pd.-zach. narożniku klasztoru z przelotową bramą i górnym korytarzem łączy z klasztor z kościołem. Elewacje podzielone na kondygnacje gzymsem kordonowym, wsparte skarpami od strony wsch. i pd. Wejście główne obramione uszakowym portalem, nad którym (powtórnie - w 2006 r.) umieszczona kamienna tablica fundacyjna. Okna obu kondygnacji w obramieniach z uszakami. Dachy dwuspadowe, obecnie kryte blachą. Budynek folwarczny murowany z cegły, parterowy, na rzucie prostokąta z dwoma przeciwległymi piętrowymi ryzalitami na osi głównej. Korpus dwutraktowy z sienią na osi i dużym pomieszczeniem w tylnym trakcie (d. kuchnia?). Partery obu ryzalitów z trójstronnymi arkadami. Większość pomieszczeń sklepiona krzyżowo. Elewacje podzielone pseudopilastrami. Dach kryty blachą czterospadowy, na ryzalitach dwuspadowy z deskowaniem w miejscu szczytów.

Kościół dostępny codziennie w godz. 10-18.

Oprac. Roman Zwierzchowski, OT NID w Lublinie, 6.10.2014 r.