Wiktora Iwanowicza Syczugowa. Utrzymana w stylistyce architektury bizantyjsko-rosyjskiej, reprezentuje nurt „cerkwi urzędowych” budowanych przez rząd carski w k. XIX i na pocz. XX w.

Historia

Drewniana cerkiew prawosławna we Włodawie po raz pierwszy wzmiankowana w 1501 r., w l. 70. XVIII w. przejęta przez unitów, spłonęła w 1790 r. Kolejna, murowana, została wzniesiona w l. 1840-1843 z fundacji Augusta Zamoyskiego. Po 1875 zamieniona na prawosławną i częściowo przebudowana, a następnie, wg ustaleń Bronisława Seniuka, badacza architektury cerkiewnej, całkowicie rozebrana w 1893 r. Obecna zbudowana od nowa w l. 1893–1895, wg projektu arch. W. I. Syczugowa, członka Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Pod wezwaniem rosyjskiego bohatera narodowego i świętego rosyjskiego Kościoła prawosławnego – Aleksandra Newskiego, miała upamiętniać uratowanie się rosyjskiego następcy tronu Mikołaja z zamachu w Otsu w Japonii.

Cerkiew częściowo uszkodzona podczas obu wojen, remontowana po 1918 i 1945 oraz w l. 1988-1991.

Opis

Zespół cerkiewny położony we wsch. części miasta, na terasie nadbużańskiej nad rz. Włodawką, na zamknięciu ul. Kościelnej, przy której usytuowana także plebania. Cmentarz cerkiewny czworoboczny, z zachowanymi kilkoma nagrobkami i krzyżami prawosławnymi, otoczony starym ceglanym ogrodzeniem.

Cerkiew w tzw. stylu bizantyjsko-rosyjskim („urzędowym”). Orientowana. Centralna, wzniesiona na planie krzyża greckiego, z trzema absydami od wsch. Od frontu (zach.) wydłużona o masyw wieżowy, w przyziemiu którego przedsionek ujęty dwiema przybudówkami. W prezbiterium wydzielona część kapłańska zamknięta niższą, trójboczną apsydą i ujęta kwadratowymi zakrystiami komunikującymi się z absydami ramion krzyża (transeptu). Cerkiew murowana z cegły i otynkowana. Część centralna nakryta spłaszczoną kopułą na pendentywach; ramiona krzyża sklepione kolebkowo, otwarte półkolistymi arkadami; absydy sklepione hemisferycznie. Bryła silnie rozczłonowana, urozmaicona. Główna kopuła nakryta cebulastym hełmem, ze ślepą latarnią w formie tamburu; nad wieżą-dzwonnicą wysmukły hełm ostrosłupowy zakończony cebulastą kopułką – analogicznymi kopułkami nakryte niższe wieżyczki boczne. Dachy i kopuły pokryte blachą miedzianą. Elewacje w dolnej części boniowane, w górnej gładkie o podziałach ramowo-lizenowych, zwieńczone wydatnym gzymsem, bogato ozdobione ząbkowaniem i innymi motywami zaczerpniętymi z ludowej architektury rosyjskiej; zwieńczenie wieży dzwonnej ozdobione kokosznikami. Wejście frontowe oraz wejścia boczne w ramionach krzyża (transeptu) umieszczone w płytkich ryzalitach otwierających się półkolistymi arkadami i zwieńczonych segmentowymi przyczółkami. W naroża portali i ramion transeptu wtopione kolumny w typie bizantyjskich. Portal w fasadzie ozdobiony gzymsem w ośli grzbiet, powyżej wielkie okno zamknięte półkoliście. Pozostałe otwory okienne o zróżnicowanej wielkości, wszystkie zamknięte półkoliście i ujęte archiwoltami pokrytymi ząbkowaniem; w ramionach krzyża piramidalnie uformowane triforia. Portale i ramiona transeptu zwieńczone kamiennymi krzyżami łacińskimi, nad kopułami żelazne krzyże prawosławne. Wewnątrz trójkondygnacyjny ikonostas i polichromia zapewne z pocz. XX w.

Zabytek dostępny z zewnątrz. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

opr. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 28-05-2018 r.