Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

klasztor, ob. plebania - Zabytek.pl

klasztor, ob. plebania


klasztor XVIII w. Witów-Kolonia

Adres
Witów-Kolonia, 20

Lokalizacja
woj. łódzkie, pow. piotrkowski, gm. Sulejów - obszar wiejski

Zespół klasztorny stanowi przykład barokowej architektury zachowanej bez znaczących przekształceń zarówno w partii sakralnej, jak mieszkalnej i gospodarczej.

W obrębie klasztoru zachowały się także elementy starsze, gotyckie w postaci wieży obronnej, które stanowią świadectwo kilkusetletniej tradycji miejsca i obecności Norbertanów w Witowie.

Historia

Pierwszy klasztor Norbertanów w Witowie powstał już ok. 1179 r. Jego fundatorem był biskup płocki Wit z Chotla, który poznał samego św. Norberta w trakcie pobytu we Francji. Namówił wówczas trzech mnichów z nowo założonego zakonu do osiedlenia się w Polsce. Mimo zniszczeń odniesionych w wielu zawieruchach wojennych (np. najazdy tatarskie w XIII w.), opactwo każdorazowo podlegało remontom i odbudowom. Norbertanie cieszyli się także sympatią kolejnych polskich władców i książąt, od których otrzymywali różnorakie przywileje. W 1470 r. założenie otoczono murem obronnym z basztami. Jedna z nic, pełniąca też funkcję bramy zachowała się do dziś. W XVII w. zaczęła pełnić rolę dzwonnicy, część otworów została zamurowana i dopiero po II wojnie światowej przywrócono przejazd. W r. 1738 r. rozpoczęła się budowa obecnego kościoła. Zlecił ją ówczesny przeor, o. Pieniążek. Budowa zakończyła się dopiero w 1784 r., w tym samym roku nastąpiła konsekracja świątyni. Prace nad wystrojem wnętrz trwały aż do pocz. XIX w. Autorem sztukaterii był Franciszek Urbański. Klasztor został wzniesiony ok. połowy XVIII w. Przylegał od północy do kościoła i składał się z czterech skrzydeł okalających wirydarz. Miały one wysokość jednego piętra, tylko południowe, bezpośrednio sąsiadujące z kościołem było parterowe. Na 2 poł. XVIII w. datuje się powstanie kuchni klasztornej i spichlerza. Po kasacie zakonu obiekty klasztorne przeszły pod zarząd duchowieństwa diecezjalnego. Kościół zaczął niszczeć, dlatego też od 1843 r. rozpoczęto działania remontowe. Prowadzone były aż do pocz. XX w. Autorem projektu przebudowy był Feliks Nowicki. W ich trakcie mi. podwyższono wieże kościelne, zburzono trzy skrzydła klasztoru, oraz usunięto część elementów dekoracyjnych z elewacji. O jedną kondygnację podwyższono także gotycką wieżę. Zachowana do dziś partia klasztoru, będąca obecnie plebanią, nosiła nazwę „pałacu opata” i stanowiła część skrzydła północnego. Część budynków gospodarczych wydzierżawiono, dawna kuchnia oraz spichlerz zmieniły swą funkcje na mieszkanie, w l. 20 XX w. mieściła się w nich szkoła Od czasu opuszczenia przez Norbertanów Witowa, świątynia pełni funkcję parafialną. W budynku kuchni klasztornej oraz spichlerza znajdują się mieszkania.

Opis

Zespół klasztorny położony jest w centrum wsi, otaczają go drogi lokalne wiodące do okolicznych miejscowości. Kościół znajduje się w centralnej części założenia, jest orientowany. Na północ położony jest dawny budynek klasztorny- obecnie plebania. Na wschód znajduje się dawny spichlerz, na południu dawna kuchnia klasztorna. Kościół jest otoczony osobnym murowanym ogrodzeniem, na którego południowym skraju stoi gotycka wieża obronna. Założenie od wschodu i południa okala park.

Założenie barokowe, z zachowanym elementem gotyckim w postaci wieży obronnej.

Kościół jest trójnawową bazyliką. Zrealizowany został na rzucie zbliżonym do prostokąta. Od zachodu znajduje się kruchta, którą flankują dwie wieże zrealizowane na planie kwadratów. Nad kruchtą umiejscowiono chór muzyczny z prospektem organowym. Prostokątne nawy mają długość trzech przęseł. Prezbiterium zostało zamknięte prostą ścianą o zaokrąglonych narożnikach. Ma ono szerokość równą szerokości nawy głównej. Od północy sąsiaduje z nim zakrystia oraz niewielka klatka schodowa ze schodami prowadzącymi na lożę opacką. Od południa przylega kaplica Pana Jezusa oraz skarbczyk. Kościół jest częściowo podpiwniczony- pod posadzkami znajdują się krypty. Plebania (zachowany fragment dawnego klasztoru) składa się z dwóch prostokątnych partii połączonych węższymi bokami. Obie mają wysokość dwóch kondygnacji. Od południa znajduje się płytki ryzalit (na wysokości łączenia brył). Jest podpiwniczona. Baszta ma obecnie wysokość trzech kondygnacji, zrealizowana jest na planie prostokąta, podobnie jak dawna kuchnia klasztorna. Kuchnia nie posiada piwnic, jest jednokondygnacyjna z nieużytkowym poddaszem, dwutraktowa- w centralnej części znajduje się sień prowadząca do pomieszczeń położonych po północnej i południowej stronie budynku. Spichlerz zbudowano na planie litery L, posiada jednotraktowy układ pomieszczeń. Jest parterowy, posiada nieużytkowe poddasze, część południowa została podpiwniczona.

Kościół, klasztor i baszta zbudowane zostały z cegły ułożonej w różnych wątkach (wykorzystano cegły o różnych wymiarach) oraz ciosów piaskowca. Kuchnię klasztorną oraz spichlerz wzniesiono z cegły. Kościół, klasztor, kuchnia i spichlerz są otynkowane obustronnie, wieżę otynkowano w najwyższej partii. Mury w kościele przekrywa drewniana więźba dachowa, w nawie głównej typu storczykowego, w nawach bocznych typu jętkowego. W klasztorze, spichlerzu i kuchni zastosowano więźbę dachową jętkowo-płatwiową. Większość sklepień, jako zastosowano w kościele i klasztorze, ma formę kolebek. Dachy świątyni (dwuspadowe oraz pulpitowe) i klasztoru (dwuspadowy) pokryto blachą miedzianą a dachówką ceramiczną dach kuchni (mansardowy) i spichlerza (dwuspadowy). Czteropołaciowy dach wieży wieńczy kopuła.

Rolę fasady kościoła pełni trójosiowa, symetryczna elewacja zachodnia. Część centralną, cofniętą, flankują dwie wieże. Znajduje się w niej główne wejście do kościoła, a otwór drzwiowy okala profilowana opaska ze zwornikiem. Powyżej, na dwóch kolejnych kondygnacjach umieszczono okna a całość wieńczy spoczywający na wydatnym gzymsie owalny fronton oraz barokowy szczyt. Również obie wieże posiadają na trzech wyższych kondygnacjach otwory okienne, niżej umieszczono nisze. Wieże przekrywają gruszkowate hełmy. Podziały pionowe elewacji podkreślają pilastry wsparte na cokołach oraz gzymsach poszczególnych kondygnacji. Elewacje południowa i północna są sześcioosiowe. Podział ten określają pilastry- pojedyncze lub zdwojone na ścianach nawy głównej. Między nimi znajdują się otwory okienne doświetlające wnętrze. Poniżej znajdują się bryły naw bocznych, przekryte pulpitowymi dachami. Elewacja wschodnia -prezbiterium ma wysokość trzech kondygnacji i jest trójosiowa. Osie wyznaczają otwory okienne oraz blendy umieszczone w niszach i okolone opaskami z ozdobnymi zwornikami. Poszczególne kondygnacje dzielą płyciny. Całość wieńczy gzyms. Od północy przylega do niej dwukondygnacyjna przybudówka- zakrystia, od południa kaplica i skarbczyk. W budynku dawnego klasztoru rolę fasady pełni elewacja południowa. Jest ona jedenastoosiowa, w tym wschodnią partię ozdobiono pilastrami. Ryzalit ma wielkość dwóch osi. Wieńczy go trójkątny fronton. Pozostałe elewacje pozbawione są elementów dekoracyjnych.

Spichlerz posiada wejścia od wschodu i południa, jego zachodnia elewacja ozdobiona jest prostokątnymi płycinami. Mury wieńczy gzyms okapowy ( podobnie jak w kuchni).

Gotycka wieża na osi północ-południe posiada przejazd bramowy. Otwór bramowy zamknięty jest łukiem ostrym. W elewacji południowej widoczne są nad nim trzy wąskie okienka strzelnicze. W elewacjach wschodniej i zachodniej dolne partie ścian ujęto szkarpami. W elewacji wschodniej znajduje się wejście na klatkę schodową wieży, w postaci prostokątnego otworu zaakcentowanego piaskowcowymi ościeżami.

Sklepienie kolebkowe nawy głównej kościoła podzielone jest poprzecznymi pasami na przęsła. Ściany boczne dzielą pary pilastrów. Nawy boczne otwierają się do głównej łukami arkadowymi a ich poszczególne partie (w formie kaplic) również między sobą połączone są arkadami. Loża opacka połączona jest z prezbiterium otworami okiennymi. Chór muzyczny wsparty został na parze filarów i parze półfilarów. Autorem licznych rokokowych sztukaterii, które zdobią poszczególne elementy architektoniczne ( np. głowice pilastrów, archiwolty, fryzy) był Franciszek Urbański.

Plebania ma dwutraktowy podział wnętrz. W kilku pomieszczeniach zachowały się dekoracje sztukatorskie. Wnętrza mieszczą dwie klatki ze schodami o konstrukcji policzkowej. We wnętrzach kuchni klasztornej oraz spichlerza nie zachowały się żadne elementy stylowe. Wyposażenie kościoła stanowią sprzęty reprezentujące głównie styl rokokowy- ołtarze, stalle, ambona i konfesjonały.

Obiekt dostępny przez cały rok, możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym z proboszczem lub w przerwach między uroczystościami.

Oprac. Anna Michalska, NID OT Łódź, 12-12-2015 r.

Rodzaj: klasztor

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_10_BK.146476, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_10_BK.177693