Należy ona także do grona najlepiej zachowanych fundacji księdza Jana Długosza (zm. 1480). Ikonografia znajdującej się w jej wnętrzu polichromii z około 1467 roku nie ma analogii w polskim malarstwie ściennym.

Historia

Pierwszy, wspólny dom dla wikariuszy wiślickich wystawił kasztelan krakowski Jan z Tarnowa (zm. 1409). Przed połową XV wieku budowla spłonęła. W latach 50. XV wieku w jej miejsce kustosz wiślicki ksiądz Jan Długosz postanowił zbudować nowy obiekt, okazalszy od poprzedniego. W tym celu pozyskał pod zabudowę dwie dodatkowe parcele (zakup ostatniej z nich rada miejska zaakceptowała w 1463 roku). Wikarówka została wzniesiona w latach 1464-1467 zapewne przez krakowskich muratorów. W 1467 roku Długosz przekazał ją miejscowemu duchowieństwu. W 1468 roku biskup krakowski Jan Lutek zatwierdził tę darowiznę. W latach 80.-90. XVIII wieku część budynku zajmowało ziemstwo wiślickie. Według wizytacji z 1792 roku wymagał on remontów, te wykonano między 1820 a 1837 rokiem. W 1866 roku obiekt groził zawaleniem. W 1873 roku przeprowadzono jego renowację. W 1915 roku wojska austriackie poważnie uszkodziły budowlę. W 1919 roku usunięto zniszczenia i odtworzono m.in.: portale. W 1930 roku, na podstawie projektu Adolfa Szyszko-Bohusza, rekonstruowano podział wnętrza domu, kamienne portale i obramienia okienne. W 1945 roku ponownie poważnie ucierpiał w wyniku działań wojennych. Dopiero w latach 60. XX wieku wykonano przy nim niezbędne naprawy, połączone z badaniami architektoniczny. W ich efekcie ustalano pierwotną dyspozycję wnętrza obiektu oraz odkryto gotyckie portale i polichromię figuralną. W latach 1995-1996 zabezpieczono i wzmocniono jego dach i zachodni szczyt. W 1999 roku część budynku przeznaczono na cele muzealne. W latach 2000-2012 przeprowadzono prace konserwatorskie i restauratorskie jego elewacji, kamieniarki, polichromii ściennej i drewnianych stropów.

Opis

Dom Długosza” wchodzi w skład zespołu kolegiackiego, usytuowanego w centrum wsi. Zajmuje południowo-zachodnią część tego kompleksu. Gotycka budowla jest budynkiem piętrowym i podpiwniczonym o wydłużanym, prostokątnym planie, ze skarpą w południowo-zachodnim narożu. Ma trójdzielny układ pomieszczeń, niemalże taki sam we wszystkich kondygnacjach. Składa się on z sieni przelotowej, ze schodami w grubości murów, ujętej od zachodu korytarzem z grupą cel po bokach, a od wschodu dwoma salami (przyziemiu kuchnia). Na piętrze ponad sienią znajduje się dawny refektarz. Budynek ten wzniesiono z cegły w wątku polskim i kamienia, a wnętrze częściowo wytynkowano. Nakrywa go dwuspadowy dach. Ceglane elewacje obiektu od wschodu i zachodu są zwieńczone trójkątnymi szczytami z blendami (w centralnej herb Wieniawa) oraz wzbogacone o dekoracje w formie rombów z zendrówek i narożnych wapiennych ciosów. Rozczłonkowano je pojedynczymi lub dwudzielnymi oknami o prostokątnych obramieniach, wyłamanych od góry schodkowo (częściowo rekonstruowane). Wejście do budynku i przejścia pomiędzy salami akcentują gotyckie portale (częściowo rekonstruowane). Jedynie dwie piwnice budynku sklepiono kolebkowo, pozostałe pomieszczenia nakrywają stropy (głównie drewniane, w sieni kasetonowy). W przyziemiu w północno-zachodniej sali znajduje się polichromowany strop z dekoracją ornamentalną i heraldyczną, a na południowej ścianie polichromia z wizerunkiem Chrystusa Umęczonego w sarkofagu w centrum, ujętym po bokach przedstawieniami: klęczącego kanonika (Jan Długosz?) ze św. Heleną (?) i grupą rycerzy wraz z Poncjuszem Piłatem i Prokulą (?) na balkonie. W części muzealnej budowli eksponowane są zabytki pochodzące z kolegiaty oraz z prac wykopaliskowych w Wiślicy.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania w czasie pracy Muzeum Regionalnego w Wiślicy.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 30.09.2014 r.

Bibliografia

• Adamczyk A., Prace remontowo-konserwatorskie i budowlane w granicach województwa świętokrzyskiego i dawnego kieleckiego, [w:] Prace konserwatorskie w latach 1990-2000. Dziesięć lat Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, red. A. Piasecka, Kielce 2001, s. 36.
• Adamczyk A., Modras J., Polanowski L., Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej, [w:] Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 27-28.
• Buczek A., Mecenat artystyczny Jana Długosza w dziedzinie architektury, [w:] Dlugossiana. Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, Kraków 1980, s. 108-140.
• Dettloff P., Odbudowa i restauracja zabytków architektury w Polsce w latach 1918-1930. Teoria i praktyka, Kraków 2006, s. 288-289.
• Grzybkowski A., Gotycka architektura murowana w Polsce, Warszawa 2014, s. 172, 176.
• Kardyś P., Dom Długosza w Wiślicy, „Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne” red. B. Wojciechowska, L. Michalska Bracha, t. 7: 2006, s. 9-30.
• Kardyś P., Wiślica w średniowieczu i w okresie wczesno nowożytnym. Studia z dziejów miasta, Kielce 2006, s. 136-137.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 3: Województwo kieleckie, red. J. Z. Łoziński, B. Wolff, z. 9: Powiat pińczowski, oprac. K. Kutrzebianka, J. Z. Łoziński, B. Wolff, Warszawa 1961, s. 101-102.
• Kornecki M., Małkiewiczówna H., Małopolska, [w:] J. Domasłowski, A. Karłowska-Kamzowa, M. Kornecki, H. Małkiewiczówna, Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, Poznań 1984, s. 54, 210.
• Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844-1855), t. II: Gubernia Radomska, oprac. K. Guttmejer, Warszawa 2010, s. 135, 331.
• Klinger E., Gotycka polichromia Domu Długosza w Wiślicy, „Roczniki Humanistyczne” 2005, t. LIII, z. 4 - Historia Sztuki, s. 67-96.
• Małkiewiczówna H., Wiślica. Dom Wikariuszy, [w:] Malarstwo gotyckie w Polsce, t. II: Katalog zabytków, red. A.S. Labuda, K. Secomska, Warszawa 2004, s. 107.
• Milczarek-Kopysz E., Włodarek A., Wiślica. Dom Długosza, [w:] Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, t. 2: Katalog Zabytków, red. A. Włodarek, Warszawa 1995, s. 257.
• Miłobędzki A., Zarys dziejów architektury w Polsce, Warszaw 1978, s. 114.
• Piasecka A., Prace remontowo konserwatorskie przy zespole kolegiaty w Wiślicy w latach 1915-1995, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, red. A. Grzybkowski, Warszawa 1997, s. 164-174.
• Piasecka A., Wybrane przykłady prac konserwatorskich przy zabytkach ruchomych, [w:] Prace konserwatorskie w latach 1990-2000. Dziesięć lat Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, red. A. Piasecka, Kielce 2001, s. 96-97.
• Rożek M., Fundacje artystyczne Jana Długosza, [w:] Jan Długosz. W pięćsetną rocznicę śmierci. Materiały z sesji (Sandomierz 24-25 maja 1980 r.), red. F. Kiryk, Olsztyn 1983, s. 75-95.
• Smoleńska J., Działalność budowlana Jana Długosza, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1969, z. 3-4, s. 161-179.
• Wojtasik Z., Prace konserwatorskie przy zabytkach ruchomych- prowadzone pod od 1990 roku do połowy 2000 pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, [w:] Prace konserwatorskie w latach 1990-2000. Dziesięć lat Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, red. A. Piasecka, Kielce 2001, s. 75.
• Wojtasik Z., J. Zub., Konserwacja tzw. zabytków ruchomych, [w:] Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 126.