Powstał w latach 70. XVIII wieku jako obiekt barokowy. Poza kościołem w Więcborku jego budowniczy Dawid Fecel (Fetzel) wzniósł na Krajnie - kościół w Sadkach koło Nakła nad Notecią (1749-1760), kościół w Wąwelnie pod Więcborkiem (1758-1767) oraz przypuszczalnie kościół w Zamartem koło Kamienia Krajeńskiego (1766-1780).

Historia

Świątynię ufundował w latach 1772-1778 Aleksander Potulicki. Zbudowano ją na miejscu wcześniejszego kościoła, z wykorzystaniem murów wzniesionych za czasów Józefa Remigiana Potulickiego (około 1694/1695-1734). Jak można domniemywać, nie był to pierwszy kościół w Więcborku ponieważ, wg dokumentów, parafia więcborska istniała w 1405 roku (świadczy o tym akt donacyjny dla proboszcza Aleksego wystawiony 28.10.1405 roku przez Sędziwoja z rodu Grzymalitów -dziedzica na Więcborku). Obecny kościół został prawdopodobnie wzniesiony przez budowniczego Dawida Fecela (Fetzela) z Chojnic, nazwanego architektem lub mistrzem murarskim. Data fundacji (1772) zachowała się na krzyżu wieńczącym szczyt zachodni. Uroczyste poświęcenie nowej świątyni nastąpiło 28 października 1778 roku. Pożar, który wybuchł w maju 1785 roku zniszczył plebanię. Kościół kilkakrotnie remontowano i uzupełniano jego wyposażenie. Pod koniec XIX wieku wykonano posadzkę, a w 1908 roku odnowiono ołtarze, ambonę i ławki. W 1937 roku miała miejsce przebudowa kościoła, która zmieniła w pewnym stopniu pierwotną formę. Jej autorem był architekt Zygmunt Knothe z Torunia. Pracami na miejscu kierował A. Piszczek. Celem przebudowy było powiększenie budynku od strony wschodniej o nowe prezbiterium. Zlikwidowano jednocześnie owalną zakrystię i dobudowano nową przy prezbiterium od strony południowej. Natomiast od strony zachodniej kościoła dostawiono kruchtę. Elewację południową i północną pozostawiono w niezmienionej formie. Wybudowano też wolnostojącą murowaną dzwonnicę w odległości około 10 m od kościoła. Po 2010 roku do chwili obecnej w kościele przeprowadzone są etapowo prace konserwatorskie.

Opis

Orientowany kościół parafialny rzymsko - katolicki p.w. Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza oraz Wniebowzięcia NPM w Więcborku na Krajnie położony jest przy południowo - wschodnim narożniku rynku, na niewielkim wzniesieniu opadającym w kierunku południowym ku jezioru Więcborskiemu. Na zachód od kościoła znajduje się dzwonnica. Na północ od kościoła, we wschodniej pierzei rynku, znajduje się plebania. Do prostokątnej, trzyprzęsłowej nawy przylega węższe prezbiterium na rzucie kwadratu. Bryła kościoła przekryta jest dachem kalenicowym trójpołaciowym i urozmaicona szczytami. Na styku ściany prezbiterium i nawy znajduje się aneks o zaokrąglonych narożach mieszczący klatkę schodową. Elewacja frontowa, zachodnia ujęta została w narożach pilastrami i poprzedzona jednokondygnacyjną kruchtą o zaokrąglonych narożach, w której znajduje się wejście główne. Oś elewacji wyznacza rozglifiony otwór okienny, zamknięty łukiem odcinkowym. Ponad belkowaniem elewacji znajduje się szczyt ujęty w spływy, podzielony pilastrami z dekoracją cęgową, zwieńczony półkoliście zamkniętym gzymsem. Nad nim umieszczono metalowy krzyż z inicjałami i datą: MP 1772. W elewacji wschodniej prezbiterium ujęte jest w narożach przez pilastry, a w polu elewacji znajduje się wytynkowany krzyż. Ponad ścianą prezbiterium połać dachu przechodzi w szczyt nawy ujęty spływami i zwieńczony półkolistym gzymsem. W elewacjach bocznych duże okna zamknięte łukami odcinkowymi doświetlają wnętrze. Nawa przekryta jest sklepieniem żaglastym na parzystych gurtach, a nad prezbiterium góruje sklepienie kolebkowe. Kościół posiada jednolite stylowo rokokowo-klasycystyczne  wyposażenie pochodzące z czasów budowy kościoła (lata 1772-1778) i krótko po tej dacie. Z fundacji Aleksandra Hilarego Potulickiego lub jego syna hrabiego Michała Bonawentury wzniesiono trzy ołtarze. Pozostałe sprzęty, takie jak ambona i dwa konfesjonały oraz prawdopodobnie ławy wykonano także z fundacji Potulickich. Chrzcielnicę i epitafium Potulickich ufundował hrabia Michał Bonawentura Potulicki. W jednym z ołtarzy bocznych znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem nawiązujący do częstochowskiego wizerunku, namalowany w 1858 roku przez E. Josefa Boltza. Otoczony był kultem, o czym świadczą liczne wota.

Możliwość zwiedzania zabytku przed/po mszy świętej.

Oprac.  Agnieszka Wysocka, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 08.12.2014 r.  

Bibliografia

• Karta ewidencyjna Kościół pw. Św. Ap. Szymona i Judy Tadeusza oraz Wniebowzięcia N.M.P. Więcbork, oprac. Moszczyński J., 2001, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu/delegatura w Bydgoszczy.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. XI: Województwo bydgoskie, z. 13: powiat sępoleński, pod red. Chrzanowski T. i Kornecki M., Warszawa 1970, s. 29-32.
• Pałys D., Zespół XVIII-wiecznych wotów w kościele parafialnym we Więcborku, „Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu”, nr 2, 1997, s. 112-117.