Użytkowany nieprzerwanie do dzisiaj w swojej pierwotnej funkcji mieszkalnej.

Historia

Budowę, lub raczej przebudowę i rozbudowę wcześniejszego budynku można określić na podstawie zapisu z tablicy fundacyjnej umieszczonej nad głównym wejściem, z którego wynika, że „Mikołaj Krupka, dziedzic Mojkowic i Widuchowej wybudował ten budynek Roku Pańskiego 1620. Potomnym, aby to zachowali”. Z gotyckiego, obronnego budynku powstała renesansowa rezydencja z pięcioarkadowym kolumnowym podcieniem; prawdopodobny jest udział w budowie znanego chęcińskiego muratora Kacpra Fodygi. W następnych latach majątek był sprzedawany i dziedziczony, by w 1726 roku stać się własnością prywatną biskupa Felicjana Szaniawskiego, który w 1729 roku zapisał widuchowskie dobra jako uposażenie seminarium kieleckiego. Dokonano wtedy dla jego potrzeb przebudowy dworu, głównie wnętrza budynku - czyli przeróbki układu pomieszczeń na piętrze i w sieni oraz nowe wewnętrzne schody. Około 1864 roku majątek przejęty został za długi przez państwo i w 1882 roku wieś z dworem nabył gruziński zrusyfikowany książę - generał Agaton Wachwawidze, który we dworze nie przebywał i prawdopodobnie tu nie inwestował. Po rewolucji w Rosji dobra widuchowskie, dzięki ocalałej rodzinie generała, stały się ośrodkiem emigracji gruzińskiej. Następnym właścicielem został w 1937 roku kapitan Wojska Polskiego Bolesław Makowski. Budynek prawdopodobnie nie ulegał wtedy istotnym zmianom, oprócz doraźnych napraw i wzmocnień naruszonych sklepień parteru oraz wprowadzenia nowej artykulacji tynkarskiej elewacji. Widuchową oficjalnie zarządzała siostrzenica kapitana Jadwiga Szeromska, po II wojnie  światowej pozostawiona na „resztówce” mimo parcelacji majątku, a majątek ten należy do chwili obecnej do jej spadkobierców. Dwór przeznaczony był na mieszkanie właścicieli, ale w ostatnich latach był już sporadycznie użytkowany. W latach 50-60. XX wieku dokonano prowizorycznego wzmocnienia zdegradowanego portyku i ściany frontowej, a w 2013 roku przeprowadzono remont kapitalny tego fragmentu budynku połączony  z wymianą uszkodzonych elementów i pokrycia dachu. Występujący niegdyś wokół ogród i folwark nie zachowały się, a wydłużony w kierunku północno-południowym kształt założenia jest już dzisiaj nieczytelny.

Opis

Dwór położony jest w zachodniej części wsi, na stoku łagodnego wzniesienia, w niegdysiejszym parku obok byłych stawów przydworskich. Od północy i wschodu wokół budynku występują pozostałości starego zadrzewienia oraz zieleń niska nieurządzona, w kierunku południowym rozciągają się łąki i sady - w miejscu pierwotnego, założonego na planie prostokąta ogrodu. Dojazd z drogi gminnej znajduje się od strony wschodniej, pod fronton obiektu.. Budynek jest na planie prawie kwadratu, jednopiętrowy, częściowo podpiwniczony, kryty wysokim czterospadowym dachem z odcinkiem kamienicy. Od strony wschodniej występuje w przyziemiu pięcioprzęsłowy kolumnowy podcień arkadowy z pseudojońskimi kapitelami, przekryty sklepieniami krzyżowymi na pięciu polach. Elewacje są płaskie, niesymetryczne, ze śladami rozbudowy i przebudowy; na piętrze wieloosiowe, w przyziemiu z pojedynczymi oknami i narożnymi szkarpami. Układ wnętrza wskazuje na wielofazowość wznoszenia. Najstarsze są sklepione piwnice, założone w trakcie zachodnim; parter jest dwutraktowy, dwupasmowy z czteroma pomieszczeniami przekrytymi sklepieniami krzyżowymi i kolebkowym, ze wstawionymi później schodami. Na piętrze występuje układ dwutraktowy z wydzieleniami pomieszczeń drewnianymi ściankami działowymi. Dach odtworzono zaraz po wojnie w pierwotnym kształcie, ale w nowym układzie konstrukcyjnym; ostatnio wyremontowanym. Dwór wzniesiony jest z kamienia łamanego, podobnie sklepienia; stropy są drewniane belkowe. Elewacje pozbawione są obecnie tynków, oprócz ściany frontowej, która wraz z arkadowym podcieniem niedawno została poddana renowacji i częściowej wymianie. W oknie elewacji południowej przyziemia występuje kamienne obramienie z fryzem i gzymsem oraz stara, przewlekana krata. Wewnątrz, w ścianach przyziemia występują trzy kamienne profilowane odrzwia o cechach późnorenesansowych., obecnie otynkowane i mało czytelne.

Zabytek częściowo dostępny. Możliwość wejścia po wcześniejszym uzgodnieniu z właścicielem.

Oprac. Włodzimierz Pedrycz, 09.04.2015 r.

Bibliografia

• Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Dwór, oprac. A. Myślińska, Kielce 1996, mps w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach i Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
• Kalina D., Budownictwo rezydencjonalno-obronne na terenie Gminy Busko Zdrój. Dane wstępne  [w:] Z dziejów budownictwa rezydencjonalno-obronnego na terenie gminy Busko-Zdrój, pod redakcją D. Kaliny, Kielce - Busko-Zdrój 2009.
• Kalina D., Dziedzictwo kulturowe miejscowości na terenie gminy Busko-Zdrój. Zarys dziejów  [w:] Miasto i gmina Busko-Zdrój. Dzieje i zabytki, D. Kalina, R. Mirowski, Busko-Zdrój 2014.
• Mirowski R., Zabytki miejscowości gminy Busko [w:] Miasto i gmina Busko-Zdrój. Dzieje i zabytki, D. Kalina, R. Mirowski, Busko-Zdrój 2014.
• Rogala S. Busko-Zdrój i okolice, Kielce 1999.