XV wieku, jakie usytuowano w narożach zewnętrznego muru obwodowego.

Historia

Zamek powstał w 2. połowie XIV wieku, zapewne przed 1383 rokiem, jako centrum klucza majątkowego Mikołaja Nałęcza z Chomiąży, zwanego Krwawym Diabłem Weneckim, który był kolejno kasztelanem nakielskim (w latach 1365-1377) i sędzią ziemskim kaliskim (w latach 1381-1400). Warownię wzniesiono na planie kwadratu (o boku 33,5 m), z murami obwodowymi, czworoboczną wieżą w narożniku północno-wschodnim oraz domem wypełniającym długość kurtyny zachodniej. Wjazd na dziedziniec prowadził od południa przez wysunięte przed linię murów przedbramie, jakie usytuowano na osi kurtyny. W 1400 roku, po śmierci Mikołaja Nałęcza, Wenecję przejął jego zięć, Mikołaj Pomian z Warzymowa. Warownia spłonęła między 1411 a 1420 rokiem, a w 1420 roku Mikołaj z Warzymowa sprzedał ją arcybiskupowi gnieźnieńskiemu Mikołajowi Trąbie. W latach 1420-1436 arcybiskupi gnieźnieńscy rozbudowali obiekt, czyniąc z niego swą główną rezydencję na Pałukach. Z ich inicjatywy wzniesiono wtedy nowe pomieszczenia, w tym kaplicę, dostawioną do południowej kurtyny, obok przedbramia. W latach 30. XV wieku wzmocniono też system obronny bramy, całe zaś założenie otoczono zewnętrznym murem obwodowym, w narożach którego umieszczono cylindryczne protobasteje, przystosowane do prowadzenia ognia artyleryjskiego. W 2. połowie XV wieku zamek utracił znaczenie rezydencjonalne i militarne. W latach 1479-1480, w związku z reformą administracyjną żnińskiego klucza dóbr arcybiskupich, został częściowo rozebrany, a pozyskane w ten sposób materiały budowlane posłużyły do wzniesienia murowanej rezydencji arcybiskupiej w pobliskim Żninie. Od tamtej pory zamek leży w ruinie, zabezpieczonej w latach 80. XX wieku w stanie ruiny trwałej, co nastąpiło po zakończeniu badań archeologiczno-architektonicznych, trwających z przerwami od 1968 roku.

Opis

Ruiny zamku leżą na przesmyku między jeziorami Biskupińskim a Weneckim, w sąsiedztwie weneckiego Muzeum Kolei Wąskotorowej. Z czasów budowy zamku (przed 1383 rokiem) zachował się pełny obwód murów do wysokości partii przyziemia. Mury obwodowe do tej wysokości wzniesione są z kamieni polnych i wzmocnione przyporami. Zachowały się fragmentarycznie wyższe partie zamku, które razem z pozostałościami wieży, przedbramia i kaplicy zbudowano z cegły. Wewnątrz warowni widoczne relikty głównego domu zamkowego od zachodu, mniejszego budynku od północy oraz czworobocznej wieży narożnej. Zewnętrzny mur obwodowy, z czterema narożnymi protobastejami artyleryjskimi, pochodzi z lat 30. XV w. i zachował się na poziomie kamiennego fundamentu.

Zabytek dostępny dla zwiedzających. Do ruin zamku prowadzi turystyczny Szlak Piastowski.

Oprac. Lech Łbik, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 26.11.2014 r.

Bibliografia

• Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, red. Kajzer L., Warszawa 2010, s. 532-534.
• Sikorski Cz., Zamek w pałuckiej Wenecji, Bydgoszcz 1986.
• Sikorski Cz., Zamek w Wenecji, „Żnińskie Zeszyty Historyczne”, nr 4, 1992, s. 4-17.