Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

klasztor - Zabytek.pl

klasztor


klasztor 1. poł. XVI w. Warszawa

Adres
Warszawa, Krakowskie Przedmieście 68

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. Warszawa, gm. Warszawa

Pobernardyński zespół klasztorny w Warszawie, w znacznej części ocalały ze zniszczeń II wojny światowej stanowi niezwykle ważny element dawnej zabudowy miasta.

Klasztorny kościół był pierwszą murowaną świątynią bernardynów w Polsce. Widoczne w jego bryle nawarstwienie form stylowych kolejnych epok od gotyku po klasycyzm unaocznia bogatą, ponadpięćsetletnią historię obiektu. Usytuowanie zespołu w pobliżu siedziby dworu książęcego, a później królewskiego sprawiło, że o kształcie realizacji decydowali najznakomitsi fundatorzy i wybitni artyści.

Historia

Warszawski konwent bernardynów powstał w 1454 roku z fundacji księżnej mazowieckiej Anny, wdowy po Bolesławie III, jako drugi na ziemiach polskich. Zbudowano go poza murami miasta, niedaleko Bramy Krakowskiej. Pierwszy niewielki ceglany, gotycki kościół pw. św. Bernardyna, z wieżą od pd. stanowi część prezbiterialną dzisiejszej świątyni. W latach 1507-1514 w miejsce klasztoru z muru pruskiego, powstały murowane, piętrowe skrzydła wschodnie i południowe.

W latach 1515-1533, po pożarze, rozbudowano kościół o gotycki halowy, dwunawowy korpus oraz fasadę z dwiema okrągłymi wieżami. Wyremontowano klasztor, a od pd. wybudowano korytarz krużganka. W 1518 roku kościół otrzymał drugie wezwanie św. Anny. Wybudowane w 1603 roku zach. skrzydło zamknęło czworobok klasztoru z krużgankami wokół wewnętrznego dziedzińca, do którego następnie od południa dobudowano bibliotekę. Około 1620 roku powstała kaplica grobowa Kryskich.

Zespół spalony w trakcie potopu szwedzkiego został w latach 1658-1667 poddany gruntownej przebudowie z fundacji Jana Wielopolskiego zapewne wg proj. G. B. Gisleniego z udziałem T. L. Boratiniego. Podwyższono korpus kościoła, zmieniając układ na jednonawowy z asymetrycznym układem filarów przyściennych, zmieniono dyspozycję i wielkość okien, zburzono gotyckie skarpy, dolne partie wież wkomponowano w bezwieżową fasadę, a całości nadano barokowy wystój. Do zespołu włączono wówczas wieżę obserwacyjną wymurowaną latach 1578-1784 z fundacji królowej Anny Jagiellonki i przekształcono na dzwonnicę. W latach 1668-1750 trwał kolejny etap barokowej przebudowy zapewne przy udziale Tylmana z Gameren. Usunięto stiuki sklepienia i wzmocniono filary nawy dostawiono kruchtę i dwuwieżową fasadę kończoną pod kierunkiem J. Fontany. Wówczas też powstał barokowy wystrój świątyni. W latach 1740-1753 brat W. Żebrowski wykonał polichromię w kościele i kaplicy bł. Ładysława z Gielniowa powstałej po przebudowie kaplicy Kryskich. W 1783 roku rozbudowany klasztor miał plan krzyża z prostokątem wirydarza. W 1788 roku ukończono nową, klasycystyczną fasadę proj. Ch. P. Aignera wg koncepcji S. K. Potockiego z rzeźbami J. Monaldiego i F. Pincka. Aigner był autorem kolejnych przekształceń z latach 1819-1821, ujednolicających stylistycznie wygląd bernardyńskich zabudowań od strony ulicy: kolumnady dostawionej do zach. skrzydła klasztoru w którym od 1796 roku ulokowany był odwach, nowej formy dzwonnicy i arkadowego murku łączącego ją z kościołem, a także kaplicy Loretańskiej dobudowanej do korpusu nawy w latach 1832-1836. W latach 1881-1884 powstała kaplica pogrzebowa. W 1881 roku część budynków pobernardyńskich przejęło Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Dziś mieści się w nich Centralna Biblioteka Rolnicza. Po likwidacji zakonu w 1864 roku kościół został filią katedry pod zarządem księży rektorów, a część zabudowań klasztornych została własnością miasta. W 1928 roku kościół został oddany duszpasterstwu akademickiemu. W 1937 roku rozpoczęto restaurację zabytku przerwaną wybuchem wojny. W 1938 i 1944 roku świątynia została zniszczona głównie w partii sklepień, a w 1946 roku runął szczyt zachodni kościoła. W takcie budowy trasy W-Z zagrożeniem dla świątyni stała się osuwająca skarpa, przy wzmacnianiu której pracowali W. Żenczykowski i R. Cebertowicz. Zespól przeszedł gruntowną restaurację w latach 1946-73 pod kierunkiem B. Trylińskiej.

Opis

Zespół klasztorny bernardynów usytuowany jest na wysokiej skarpie wiślanej u zbiegu Krakowskiego Przedmieścia z Placem Zamkowym. W linii zabudowy wsch. pierzei ulicy widoczne są kolejno od strony placu: dzwonnica połączona arkadowym murem z fasadą kościoła św. Anny i kolumnada dobudowana do skrzydła dawnego klasztoru. Od wsch. zabytkowe budynki są malowniczo wyeksponowane na naturalnym wzniesieniu skarpy, a od północy widok na nie otworzył przekop trasy W-Z.

Akademicki kościół św. Anny jest orientowany, o zróżnicowanej bryle. Prezbiterium z niższą, trójbocznie zamkniętą, absydą zadaszoną namiotowo odzyskało podczas przedwojennej konserwacji gotycki wygląd dzięki odsłonięciu ceglanego wątku muru, zrekonstruowaniu uskokowych szkarp i ostrołukowych wnęk okiennych. Nad absydą wysoką ścianę elewacji wsch. wieńczy barokowy szczyt o trójkątnym naczółku za spływami wolutowymi ujmującymi wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej. Obraz autorstwa T. Cieślewskiego powstał w 1902 roku na miejsce pierwotnego malowanego na desce. Wyższy i szerszy korpus nawowy w dolnych partiach ma również odsłonięte partie gotyckiego muru ze szkarpami. Przekrywa go dwuspadowy dach kryty jak inne, blachą, a zrekonstruowany na stalowej konstrukcji. Ze względu na obecność klasztoru, korpus rozbudowano na początku XVI wiek asymetrycznie, poszerzając od pn. strony. Wnętrze szerokiej, trójprzęsłowej nawy ma barokowy układ ścienno - filarowy, z filarami znacznie bardziej wysuniętymi od pn., które po obu stronach tworzą aneksy kaplicowe. Nad całością góruje monumentalna, klasycystyczna, parawanowa fasada, która wraz z wcześniejszą kruchtą ukrywa asymetryczność nawy. Jest dwukondygnacyjna, pięcioprzęsłowa, o znacznie szerszym przęśle środkowym z arkadą i wysokim portalem, zwieńczona frontonem dźwiganym przez cztery półkolumny korynckie w wielkim porządku, za którym attyka i schodkowy szczyt. Jej układ został dostosowany do podziałów wcześniejszej fasady. Zwieńczone trójkątnie nisze z posągami czterech ewangelistów widoczne w bocznych osiach, jak i umieszczone powyżej płyciny z alegorycznymi płaskorzeźbami znajdują się w miejscu dawnych okien. W skrajnych osiach fasady opiętych korynckimi pilastrami zachowano mury wcześniejszych wież. W kruchcie i fasadzie znajdują się kamienne portale pochodzące z barokowego etapu budowy. Do pn. elewacji kościoła przylegają kaplice: Bł. Ładysława, Loretańska i Matki Bożej Sokalskiej d. pogrzebowa. Pierwsza z nich to powstała na początku XVII wieku w rogu między prezbiterium, a nawą poźnorenesansowa kaplica grobowa Kryskich. Założona na planie prostokąta zwieńczona kopułą z latarnią, o elewacjach zaakcentowanych w narożach parami toskańskich pilastrów była pierwszą w Warszawie przykościelną kaplicą kopułową. Przebudowa jej wnętrza do 1 połowy XVIII wieku i umieszczenie ołtarza z relikwiarzem bł. Ładysława z Gielniowa zmieniło jej pierwotną rolę i nazwę.

Od zach. przylega do niej prostokątna, późnoklasycystyczna kaplica Loretańska, z boniowanymi elewacjami podzielonymi parami jońskich pilastrów i zwieńczona attyką. Powstała dla, znajdującej się w jej wnętrzu do dziś, figury Matki Bożej przeniesionej z Domku Loretańskiego na Pradze. Kaplica została zniszczona w 1938 roku i odbudowana w latach 1957-61 wg proj. B. Trylińskiej i A. Baranowskiej. Wystój wnętrza z kasetonowym stropem zaprojektowała B. Brukalska.

Od pd. strony świątyni znajduję się wieża i zakrystia przy prezbiterium połączone z należącym do kościoła wsch. skrzydłem poklasztornym oraz korytarz wirydarza wzdłuż ściany nawy. Mają one odsłonięte gotyckie oszkarpowane mury. W skrzydle wsch. zachował się wnętrza parteru wraz z gotyckimi sklepieniami m. in. z unikatowymi na Mazowszu sklepieniami kryształowymi. Wyjątkową wartość ma także barokowo wyposażona zakrystia i sala ze sklepieniem wspartym na jednym słupie, zniszczona częściowo około 1980 roku Pozostała część klasztoru z dobudowaną kolumnadą została wcielona w sąsiednią zabudowę.

Czworoboczna dzwonnica ma czterokondygnacyjne elewacje zdobione boniowaniem i rustyką. Szesnastowieczny budynek, przekształcony na dzwonnicę po 1660 roku zyskał neorenesansowy kostium po rozbudowie wg proj. Aignera. Środkowe elewacje zdobią trójarkadowe płyciny, w których współcześnie przebito okna, a górną okulusy ujęte rozetami. Wieżę wieńczy taras widokowy z ośmioboczną blaszaną gloriettą.

Na placu między dzwonnicą a kaplicą Loretańską od 1885 roku znajduje się przeniesiona z dziedzińca klasztoru kolumna z piaskowca powstała w 1643 roku, zwieńczona kapliczką z kamienną kopią szesnastowiecznej drewnianej figurki Matki Bożej z Dzieciątkiem znajdującej się w absydzie kościoła.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 20.08.2014 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Jarosław Bochyński (JB).

Rodzaj: klasztor

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_14_BK.182442, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_14_BK.36608