Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

studnia Gruba Kaśka - Zabytek.pl

studnia Gruba Kaśka


mała architektura 1787 r. Warszawa

Adres
Warszawa, Aleja „Solidarności”

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. Warszawa, gm. Warszawa

Klasycystyczny pawilon stanowi relikt nieistniejącego osiemnastowiecznego zespołu budynków przy placu „Na Tłomackiem” wg projektu wybitnego architekta Szymona Bogumiła Zuga.

Jest świadectwem dawnego układu urbanistycznego tej części miasta całkowicie przekształconego po II wojnie światowej i jedną z dwóch zachowanych w Warszawie architektonicznych obudów dawnych studni.

Historia

„Gruba Kaśka”, jak nazwali ją warszawiacy, powstała w l. 1783-87 w centrum placu należącego do bankiera Karola Schultza. W 1779 r. rozpoczął on skupowanie terenów części jurydyki Leszno znajdujących się w obrębie dawnych wałów Warszawy z XVII w. z zamiarem zbudowania dochodowego nowoczesnego założenia urbanistycznego. Obszar ten leżący między ul. Bielańską a Lesznem należał wcześniej do Eustachego, a następnie Jerzego Potockich, starostów tłumackich, z czego wywodzi się jego nazwa. Schultz planował postawić wokół placu własny pałac i komercyjny zespół handlowo-mieszkaniowy składający się z luksusowego hotelu, zespołu stajni i wozowni, budynków na wynajem oraz sklepów. Projekt założenia bankier zlecił Efraimowi Szregerowi, a po jego śmierci w 1783 r. Szymonowi Bogumiłowi Zugowi, który stworzył kilka koncepcji zespołu. Na środku palcu Zug planował wystawić wielopiętrowy, okazały wodozbiór. W rezultacie zrealizowano skromną propozycję budynku w formie walca, tak aby nie konkurował z otaczającą go, przeważnie parterową, zabudową. Mimo to swą skalą i antykizującą surową formą, nadającą mu monumentalizmu, przewyższał wszystkie inne studnie w mieście. Pawilon miał stanowić centralny akcent kompozycji przestrzeni placu, na który w jego krótszych bokach prowadziły niesymetryczne względem siebie ulice wlotowe z bramami oraz zamykać oś widokową od ul. Leszno. Upadek banku Schultza w 1793 r. przerwał budowę założenia, z którego zrealizowano studnię, częściowo brukowany, zamknięty bramami plac, stajnie, wozownie, kamienice czynszowe i hotel. W XIX w. założenie zostało podzielone między wielu właścicieli. Powstały nowe budynki, a dawna zabudowa uległa przekształceniom w wielopiętrowe kamienice chętnie zasiedlane przez bogatą ludność żydowską. W 1807 r. rozebrano bramy oddzielające plac od miasta, ok. 1841 r. skorygowano wjazd od strony ul. Bielańskiej, a w 1878 r. ukończono budowę Wielkiej Synagogi na miejscu drewnianego dworu z XVII wieku. Zmianom poddawany był też układ dróg i zieleni na placu, który wraz ze studnią stanowił współwłasność posiadaczy okolicznych posesji. Jeszcze w czasie dwudziestolecia międzywojennego studnia służyła do pojenia dorożkarskich koni, z której za opłatą pracownik pompował wodę. Plac w ogólnym zarysie przetrwał do II wojny światowej. 16 maja 1943 r. Niemcy wysadzili synagogę, a w wyniku walk powstania w 1944 r. zniszczeniu uległa większość zabudowy. Studnia ocalała ze znacznymi uszkodzeniami murów. W 1947 r. została zrekonstruowana wg proj. Bruno Zborowskiego ze zmianami w stosunku do wcześniejszej formy. Zamurowano dwa okienka i część otworów związanych z dawnymi urządzeniami do czerpania wody oraz zwężono drzwi wejściowe. Największej zmianie uległ kontekst przestrzenny budynku. Wybudowana w l. 1947-49 trasa W-Z całkowicie zatarła wcześniejszy układ tej części miasta. Zabytkowa studnia znalazła się między jezdniami al. Świerczewskiego dziś Solidarności. Budynek był kilkukrotnie konserwowany. W 2004 r. obiekt w złym stanie technicznym został poddany kompleksowej restauracji. W trakcie prac zlikwidowano niefortunne zmiany wprowadzone w trakcie powojennej rekonstrukcji.

Opis

Pawilon studni stoi obecnie na osi al. Solidarności po wschodniej stronie skrzyżowania z ul. Andersa. Znajduje się na zachodnim krańcu podłużnej wyspy utworzonej między jezdniami z torami tramwajowymi omijającymi znajdujący się po środku pałac Przebendowskich. Na wysokości studni usytuowany został zespół przystanków tramwajowo - autobusowych, od 2011 r. osłoniętych nowoczesnymi przeszklonymi wiatami zamykającymi z boków przestrzeń wokół zabytkowego obiektu. Jest to budynek założony na planie koła wokół cembrowiny studni, murowany z cegły i tynkowany. Ma kształt walca zwieńczonego krytym blachą nadwieszonym, schodkowym daszkiem zakończonym żłobkowanym stożkiem z pozłacaną kulą na szczycie. Elewacje powyżej gładkiego kamiennego cokołu dekoruje płytowe boniowanie, a wieńczy je stylizowany fryz tryglifowo-metopowy ozdobiony płaskimi kołami. Nad nim znajduje się gzyms z drewnianymi wspornikami. Od północy do jego wnętrza prowadzi prostokątny portal z dwuskrzydłowymi drzwiami poprzedzony wysokim stopniem. Powyżej w jednym pasie boniowania, na obwodzie rozmieszczono cztery niewielkie prostokątne okienka z kratami. Od zachodu i wschodu w ścianie znajdują się kamienne parapety, nad którymi są niewielkie okrągłe otwory po wylotach wody. Ujmują je po bokach pionowe wąskie szczeliny, w których pierwotnie zapewne umieszczone były dźwignie do pompy. We wnętrzu znajdują się drewniane stropy i więźba dachowa.

Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 12-06-2017 r.

Rodzaj: mała architektura

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_14_BL.101698, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_14_BL.6041