Wyróżniają go wartości artystyczne i historyczne.

Historia

Koncepcja wystawienia pomnika księciu Józefowi Poniatowskiemu, bratankowi króla Stanisława Augusta powstała w 1814 r. Wówczas sprowadzono do kraju zwłoki wodza naczelnego armii Księstwa Warszawskiego, marszałka Francji, który zginął walcząc po stronie Napoleona w bitwie pod Lipskiem w 1813 r. By nie drażnić władz carskich komitet budowy pomnika zawiązano z inicjatywy rodziny i przyjaciół, a zgodę na jego ustawienie u cara Aleksandra I uzyskano dzięki wpływom Aleksandry I Anny z Tyszkiewiczów Potockiej. Konny pomnik zamówiono u sławnego rzeźbiarza duńskiego pracującego we Włoszech Bertela Thorvaldsena, który rzeźbił równocześnie dla Warszawy statuę Mikołaja Kopernika. W 1818 r. podpisano umowę na pomnik polskiego bohatera z artystą, który pracę nad gipsowym modelem ukończył w 1828 r. Brązowy odlew wykonano w l. 1830-32 w Warszawie w warsztacie K. i E. Gregoire’ów. W wyniku represji po powstaniu listopadowym ustawienie i odsłonięcie pomnika stało się niemożliwe. Na polecenie cara Mikołaja I monument przewieziono do twierdzy w Modlinie, a postać jeźdźca uznano za św. Jerzego. W 1840 r. car nakazał zniszczyć pomnik, ale na prośbę, namiestnika Królestwa Iwana Paskiewicza ofiarował mu to dzieło. Początkowo pomnik stał w posiadłości feldmarszałka w Dęblinie, a w 1842 r. został przeniesiony do jego rezydencji w Homlu na Ukrainie. Monument został zwrócony Polsce w 1922 r. na mocy ustaleń traktatu ryskiego po wojnie polsko-bolszewickiej. Umieszczono go początkowo na dziedzińcu Zamku Warszawskiego, a następnie przeniesiono na plac Saski (ob. J. Piłsudskiego) przed kolumnadę pałacu, w której umieszczono niedługo potem Grób Nieznanego Żołnierza. 3 maja 1923 r. nastąpiło oficjalne odsłonięcie monumentu ustawionego na cokole aut. Aleksandra Bojemskiego. Pomnik został wysadzony przez Niemców po powstaniu warszawskim w grudniu 1944 r., a jego ocalałe fragmenty znajdują się obecnie w parku przy Muzeum Powstania Warszawskiego. Po II wojnie światowej Dania ofiarowała Polsce nowy odlew pomnika wykonany w l. 1847-50 wg modelu znajdującego się w kopenhaskim Muzeum Thorvaldsena. Z powodów politycznych pomnik przywieziony w 1951 r. ustawiono w Łazienkach przed Starą Pomarańczarnią i odsłonięto go 23 lutego 1952 roku. W 1965 r. pomnik został przeniesiony na Krakowskie Przedmieście, na dziedziniec pałacu użytkowanego wówczas przez Urząd Rady Ministrów, a od 1994 r. będącego siedzibą Prezydenta RP.

Opis

Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego stoi po wsch. stronie ul. Krakowskie Przedmieście w przedniej części reprezentacyjnego dziedzińca Pałacu Prezydenckiego. Ustawiony jest na prostopadłościennym granitowym postumencie o nieco szerszej podstawie. Od frontu na cokole umieszczona została inskrypcja przedstawiająca bohatera monumentu. Pomnik zgodnie z pierwotnymi założeniami artysty i zamawiających wzorowany jest na antycznym pomniku konnym Marka Aureliusza z rzymskiego Kapitolu. Artysta zyskał w nim efekt prostoty i monumentalizmu. Przedstawia niemal hieratycznego wojownika dosiadającego idącego stępa konia. Postaci księcia nadano wygląd rzymskiego rycerza ubranego w krótką tunikę i łuskowaty pancerz ozdobiony z przodu orłem, z zarzuconą na lewe ramię chlamidą i sandałami na nagich nogach. Głowa postaci o dość wiernie przedstawionych rysach Poniatowskiego zwrócona jest nieco w lewo, a wyciągnięta do przodu prawa ręka trzymająca krótki miecz wydaje się być w geście dowódcy wskazującego kierunek natarcia. Antyczny kostium księcia był przyczyną sporu miedzy Thorvaldsenem, a zleceniodawcami, którzy pragnęli wierniejszego przedstawienia bohatera narodowego. Była to także przyczyna rozbieżności w późniejszej ocenie dzieła między zwolennikami klasycyzmu i romantyzmu.

Obiekt dostępny.

oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 17-12-2015 r.