Budowla, przy której pracowało grono wybitnych architektów, reprezentuje kilka stylów architektonicznych. Jest świadectwem zabudowy sentymentalnego założenia krajobrazowego wchłoniętego później w obszar miasta.

Historia

Mokotowski pałacyk księżnej marszałkowej Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej powstał w latach 1772-1774 wg projektu Efraima Szregera. Reprezentował, jako jeden z pierwszych na naszych terenach, typ willi podmiejskiej. Przypuszcza się, że zbudowano go na fundamentach siedziby kupca Jerzego Burbacha z XVII wieku, w której przebywali carowie Szujscy. Kwadratowy w planie pałacyk ulokowano na skraju skarpy warszawskiej. Budynek był klasycystyczny, dwukondygnacyjny o pięcioosiowych elewacjach z ryzalitami, przykryty dachem namiotowym. Prowadził do niego od północy podwyższony półkolisty podjazd kryjący grotę - łazienkę z iluzjonistycznym wystrojem. Elewację wschodnią urozmaicał taras wsparty na trzech arkadach, ujęty dwoma biegami schodów, z którego otwierała się panorama doliny Wisły. Od południa do budynku przylegał niewielki taras z pergolą a od zach. schody. Początkowo willa znajdowała się w centrum regularnego ogrodu z folwarkiem, również projektu Szregera. Od 1773 roku dla światłej fundatorki pracował też Szymon Bogumił Zug przekształcając powiększone założenie ogrodowe i projektując wiele pawilonów parkowych. Przebudował pałac, nadając nowy kształt elewacji wsch. z asymetrycznym wąskim ryzalitem i tarasem opartym tyko na jednej arkadzie. Przy południowo-zachodnim narożniku pałacu dobudował parterowy pawilon tzw. Domek Murgrabiego. Znosił w ten sposób wcześniejszą symetryczność budowli i nadawał jej cech architektury romantycznej. W 1799 roku posiadłość przeszła na własność córki fundatorki Aleksandry, żony Stanisława Kostki Potockiego, a następnie ich syna Aleksandra. W 1820 roku po rozwodzie z nim właścicielką dóbr stała się Anna z Tyszkiewiczów. Jako zwolenniczka stylu neogotyckiego zleciła w latach 1824-1827 przebudowę posiadłości Henrykowi Marconiemu. Wówczas przekształcono w tej stylistyce elewacje zachodnią i północną pałacu, a także cześć wnętrz. Od około 1840 roku Anna po drugim mężu Dunin-Wąsowiczowa wynajmowała w rezydencji mieszkania dla letników, a w 1845 roku sprzedała posiadłość znanemu litografowi Franciszkowi Karolowi Szustrowi. Na jego zlecenie Adam Idźkowski po 1852 roku zabudował ppołudnia taras i dostawił od wschodu wieżyczkę., a w 1865 roku od południa wybudował neorenesansową, piętrową oficynkę. W tym samym czasie i stylistyce został też przebudowany Domek Burgrabiego. Pałac uległ uszkodzeniu w czasie kampanii wrześniowej w 1939 roku, a w 1944 roku podczas powstania warszawskiego spłonął. W latach 1962-1965 został odbudowany z wykorzystaniem zewnętrznych murów wg proj. Jerzego Brabandera z przeznaczeniem na siedzibę Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego.

Opis

Pałacyk usytuowany jest w parku Promenada-Morskie Oko, na osi głównej alei parkowej prostopadłej do ul. Puławskiej. Położony jest na skraju skarpy warszawskiej, z rozległym widokiem na teren zieleni poniżej. Jego urozmaicona bryła została malowniczo wkomponowana w pochyłość terenu, co przekłada się na zróżnicowaną liczbę kondygnacji w poszczególnych elewacjach. Od strony południowego-zachodu pałac połączony jest półkolistym murem z Domkiem Burgrabiego, a do elewacji północnej prowadzi podkowiasty podjazd na obmurowanym nasypie. Murowany budynek cechuje nieregularny plan powstały z etapowego rozbudowywania pierwotniej budowli założonej na rzucie kwadratu. Wszystkie elewacje urozmaicone są niesymetrycznymi, wyższymi ryzalitami z wejściami. Główną część budynku kryje dach czterospadowy z dachówką, urozmaicony licznymi facjatami. Elewacje zachodnia poprzedzona schodami i tarasem oraz pn. z podjazdem są dwukondygnacyjne z zachowanym neogotyckim wystrojem. Składa się na niego wachlarz motywów dekoracyjnych nawiązujących do architektury gotyckiej np. trójliść we fryzie arkadkowym, blanki wieńczące elewacje, rozeta w szczycie ściany pn., ozdobne sterczyny, wątek ceglany, a przede wszystkim łuk ostry piaskowcowych portali, blend, otworów okiennych, bądź ich opraw. Elewacja wschodnia w części pnółnocnej ma zachowany wystrój z fazy przebudowy proj. Zuga. Poprzedza ją taras wsparty na szerokim łuku arkady, ze schodami na tle trójkondygnacyjnego ryzalitu. Nad tarasem zwraca uwagę serliana, czyli duże okno zamknięte półkoliście ujęte dwoma prostokątnymi okienkami ciekawie dekorowana konsolami z głowami brodatych starców. Na południe od ryzalitu widać dostawioną w połowie XIX wieku ośmioboczną wieżyczkę i neorenesansowe skrzydło dzielone pilastrami i profilowanymi gzymsami z arkadowo zwieńczonymi oknami parteru i niszami na osi. Oficyna ta ujmuje do wschodu trójkondygnacyjną elewację północną poprzedzoną niskim tarasem. W jej dekoracji dominują okna i blendy: na parterze w kształcie romańskich biforiów, a na piętrze zamknięte łukiem pełnym. We wnętrzach otworzono historyzujący wystrój sali Muzealnej i Biblioteki.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 05.10.2015 r.