Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

gmach Towarzystwa Zachęta - Zabytek.pl

gmach Towarzystwa Zachęta


budynek użyteczności publicznej 1898 r. Warszawa

Adres
Warszawa, Plac Stanisława Małachowskiego 3

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. Warszawa, gm. Warszawa

Warszawska siedziba Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych (ob.Zachęta Narodowa Galeria Sztuki) stanowi czołowy przykład architektury reprezentacyjnej przełomu XIX i XX w.

Zrealizowany w stylu późnego historyzmu gmach jest jednym z najwybitniejszych dzieł architekta Stefana Szyllera, a także pomnikiem polskiego muzealnictwa.

Historia

We wrześnie 1894 r. Komitet Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskim ogłosił pierwszy konkurs na zagospodarowanie działki przy pl. Ewangelickim (ob. pl. Małachowskiego). Jury wybrało wówczas projekt Stefana Szyllera, dla którego zwycięstwo to było pierwszym istotnym samodzielnym sukcesem konkursowym. Projektu w stylu neorenesansowym z elementami tzw. renesansu polskiego nie skierowano jednak do realizacji. Komitet zlecił architektowi jego modyfikacje, po czym zatwierdził nowe plany Stefana Szyllera (1896 r.). W tym samym roku uzyskano sąsiednią posesję i rozpisano nowy konkurs na większy budynek. Po raz drugi zwyciężył Szyller. Budowę korpusu frontowego rozpoczętą we wrześniu 1898 r. zakończono 16 grudnia 1900 r. W kolejnym roku zaczęto wznosić skrzydło boczne (płd.) gmachu, ukończone do 15 października 1903 r. Szyller zaprojektował także dwa kolejne skrzydła gmachu i przeszklony krużgankowy dziedziniec, które nie doczekały się realizacji. Budynek Zachęty został entuzjastycznie przyjęty przez krytykę i ugruntował wysoką pozycję zawodową Stefana Szyllera. Do II Wojny Światowej obiekt stanowił własność Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych - głównego mecenasa polskich artystów, instytucji o ogromnych zasługach dla polskiej kultury. 16 grudnia 1922 r. zastrzelono w Zachęcie prezydenta Gabriela Narutowicza. W czasie działań wojennych lat 1939-1945 obiekt został lekko uszkodzony, a w latach 1946-1948 przeprowadzono jego kapitalny remont. W PRL budynek upaństwowiono i przeznaczono na siedzibę Centralnego Biura Wystaw Artystycznych. W latach 80. XX w. rozpoczęto budowę skrzydeł północnego i zachodniego wg projektu Feliksa Dzierżanowskiego. Rozbudowa, zgodna z pierwotną koncepcją Szyllera, domknęła prostokątną bryłę gmachu. Realizacja trwała do lat 90. XX w. Od 1989 r. obiekt zajmuje Państwowa Galeria Sztuki Zachęta przekształcona w 2003 r. w Zachętę Narodową Galerię Sztuki.

Opis

Wolnostojący obiekt zajmuje działkę przy pl. Małachowskiego, od płn. przylega do ul. Królewskiej. Od wsch. poprzedza go niewielki skwer. Budynek założono na rzucie równoległoboku zbliżonego do kwadratu o ściętych narożach. W części frontowej (wsch.) i płd. trzykondygnacjowy, od płn. i zach. czterokondygnacjowy gmach zrealizowano w stylu neorenesansu włoskiego. Bogactwo zastosowanych środków formalnych (detal architektoniczny) podkreśla prestiż obiektu. W elewacjach dwie dolne cokołowe kondygnacje (suterena i przyziemie) zdobi boniowanie. Między oknami drugiego piętra umieszczono jońskie kolumny. Elewacje ujęto wydatnymi korynckimi pilastrami w wielkim porządku. Dźwigają one proste belkowanie zwieńczone niską attyką z akroterionami w narożnikach. Przed dziewięcioosiową, regularną fasadę wysunięto nieznacznie trójosiowy ryzalit środkowy, tworząc wgłębny portyk ze schodami prowadzącymi do wnętrza gmachu. Masywny portyk wspiera się na parze korynckich kolumnach oraz na parze takich samych filarów. W belkowaniu znajduje się inskrypcją „ARTIBUS” (łac. sztukom). Kompozycję wieńczy kroksztynowy naczółek z reliefową dekoracją rzeźbiarską dłuta Zygmunta Otto (alegoria sztuki). Otwory (z wyjątkiem pierwszej i ostatniej kondygnacji) są zamknięte półkoliście. Elewację płd. uproszczono w stosunku do fasady. Zachowano trójpodział, ale brak tu okien trzeciej kondygnacji, w których miejsce wprowadzono trzy prostokątne płyciny. W elewacji płn. zrealizowano analogiczny schemat z przepruciami na wszystkich kondygnacjach i bez płycin. Elewacja zach. (tylna) jest dziewięcioosiowa. Otwory okienne i drzwiowe rozmieszczono niesymetrycznie. W trzeciej kondygnacji płyciny, takie jak w elewacji płd. Widoczne są wyraźne niespójności stylistyczne wynikające z dwufazowości budowy.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania codziennie (oprócz poniedziałków) w godzinach otwarcia Zachęty Narodowej Galerii Sztuki (12.00-20.00).

Oprac. Wojciech Głowacki, OT NID w Warszawie, 23-02-2016 r.

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_14_BK.190250, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_14_BK.38103