Autor projektu, Stefan Szyller, jest uznawany za jednego z najwybitniejszych twórców swej epoki. Obiekt wchodzi w skład unikalnego kompleksu zabudowań uczelni wyższej pochodzącego z początku XX w.

Historia

W 1898 r. Stefan Szyller, wybrany wspólnie z Bronisławem Rogóyskim na projektanta budynków Instytutu Politechnicznego im. Mikołaja II (od 1915 r. Politechnika Warszawska), przedstawił projekt Gmachu Głównego, zaakceptowany następnie przez komitet budowy. Budowę sfinansowała kwesta publiczna. Kompleks Politechniki rozplanowano na terenie II Wystawy Higienicznej zorganizowanej tu w 1896 roku. Kamień węgielny pod Gmach Główny położono 8 września 1899 r., a oficjalne otwarcie budynku nastąpiło 14 grudnia 1902 roku. Jedno z trzech zaplanowanych przez architekta skrzydeł zewnętrznych nie zostało wówczas zbudowane. Gmach silnie ucierpiał w czasie walk powstańczych 1944 r. prowadzonych na terenie Politechniki. Wnętrza zostały wypalone, dach spłonął w całości, niektóre partie budynku uległy całkowitemu zawaleniu. W 1946 r. rozpoczęto przygotowania do odbudowy obiektu, rozpoczętej w kolejnym roku. W grudniu 1948 r. w częściowo odbudowanym gmachu odbył się Kongres Zjednoczeniowy Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej. Dla upamiętnienia tego wydarzenia plac przed Gmachem Głównym nazwano pl. Jedności Robotniczej (ob. Pl. Politechniki). W ramach odbudowy prowadzonej przez Czesława Duchnowskiego odtworzono przedwojenny obiekt oraz zbudowano wspomniane skrzydło przy ul. Nowowiejskiej domykając symetryczną kompozycję gmachu. Zdecydowano się zrekonstruować w ogólnych zarysach pierwotny program dekoracyjny elewacji. W 1995 r. odtworzono szklane przekrycie auli gmachu, a w latach 1996-1999 zrealizowano w wewnętrznym skrzydle obiektu nadbudowę o nowoczesnej formie kontrastującej z historyczną stylistyką (proj. Hanna Gutkiewicz-Czajkowska).

Opis

Wolno stojący gmach zamyka od płd.-wsch. obszar kampusu Głównego Politechniki Warszawskiej, ograniczony ulicami: Nowowiejską, Noakowskiego, Koszykową oraz Al. Niepodległości (dawniej: Przyokopowa, Polna, Koszykowa i Topolowa). Gmach stanowi istotny akcent urbanistyczny dzielnicy wpisując się w tzw. Oś Stanisławowską, której centralnym punktem jest zamek Ujazdowski. Obszerny trójkątny plac (proj. K. Kucza-Kuczyński z zespołem, 2000 r.) poprzedzający omawiany budynek podkreśla wrażenie monumentalności. Przykład późnego klasycyzującego eklektyzmu o proweniencji petersburskiej z dominacją form włoskiego renesansu oraz baroku. Budynek założono na symetrycznym planie nieforemnego pięcioboku o zaokrąglonych narożach frontowych. Wewnątrz pięcioboku rozlokowano trzy dziedzińce (w tym centralny, krużgankowy kryty szklanym dachem) oddzielone trzema wewnętrznymi skrzydłami budynku. Obiekt czterokondygnacjowy, półtoratraktowy. W elewacjach, charakteryzujących się osiowością i symetrycznością, zastosowano akademickie piętrzenie porządków (od toskańskiego do korynckiego) oraz tzw. wielki porządek kompozytowy. Boniowane i rustykowane dolne partie muru stanowią postument dla bogato dekorowanych kolejnych dwóch pięter, zwieńczonych belkowaniem z wydatnym kroksztynowym gzymsem. Regularnie rozmieszczone ryzality długich elewacji bocznych nakryte trójkątnymi naczółkami przełamują monotonię fasad i powodują wrażenie dynamizmu. Front budynku jest dwukondygnacjowy. Wyniesiony podjazd przed głównym wejściem i prowadzące na niego schody ujęte dwoma kolumnami z latarniami przypominają rozwiązania teatralne. Do wnętrza prowadzą trzy monumentalne, zaokrąglone u góry otwory drzwiowe, którym odpowiadają znajdujące się ponad nimi okna. Środkowe z nich ujęto w pary zdwojonych półkolumn. Kompozycję ograniczają po obu stronach niewielkie ryzality przypominające obeliski zwieńczone pochodniami, a całość wieńczy attyka z grupą rzeźbiarską przedstawiającą apoteozę nauk (rekonstrukcja powojenna). W centralnej części fasady umieszczono także personifikacje trzech wydziałów uczelni wykonane w kamieniu narzutowym. We wnętrzu na szczególną uwagę zasługuje krużgankowy dziedziniec. Bogata artykulacja ścian i sklepienia krzyżowe podkreślają reprezentacyjny charakter tej przestrzeni. Kompozycja dziedzińca zdominowana jest przez fantazyjną, wielobiegową klatkę schodową inspirowaną manierystycznym rozwiązaniem z zamku w Baranowie Sandomierskim.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania codziennie w godzinach pracy Politechniki Warszawskiej.

Oprac. Wojciech Głowacki, OT NID w Warszawie, 23-01-2016 r.