Jest świadectwem dawnego układu sentymentalnego założenia krajobrazowego wchłoniętego później w obszar miasta. Stanowi przykład zabudowy parkowej mającej cechy neogotyckie i mauretańskie. Uznawany jest za jeden z pierwszych obiektów na terenie polski o niesymetrycznym, malowniczym układzie bryły zgodnym z zasadami architektury romantycznej.

Historia

Domek Mauretański nazywany wcześniej Glorietą Flamandzką powstał przed 1780 rokiem jako pawilon ogrodowy podwarszawskiej sentymentalnej rezydencji. Założenie powstawało w latach 1771-1785 dla księżnej Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej na terenie powiększanych stopniowo dóbr mokotowskich. Pierwszym zatrudnionym przy realizacji projektantem był Efraim Szreger, a od 1773 roku również Szymon Bogumił Zug. Omawiany obiekt był jednym z dwóch budynków bramnych projektu Zuga, usytuowanych w murze wzdłuż zachodniej granicy posiadłości. Umieszczony był przy pn. wjeździe prowadzącym do letniego pałacyku. Jego odpowiednikiem od południa była Wieża Gołębnika z wjazdem do folwarku. Są to jedyne zachowane pawilony parkowe z wielu powstałych wówczas w różnorodnej stylistyce i rozmieszczonych na terenie całego założenia. Do budynku zbudowanego w stylu sklasycyzowanego baroku flamandzkiego, złożonego z prostokątnego w planie korpusu i wyższej okrągłej wieży, przylegała od pn. brama i pomieszczenie dla odźwiernego. Pawilon pełnił rolę widokową zamykając oś z pałacyku. W latach 1824-1825 część budynków założenia przekształcano na zlecenie nowej właścicielki Anny Potockiej-Wąsowiczowej wg proj. arch. Henryka Marconiego. Wówczas Glorietta została przebudowana w stylu neogotyckim z elementami orientalnymi i otrzymała nazwę Domku Mauretańskiego. Zapewne wtedy dobudowano do niego od południa niższą przybudówkę widoczną na fotografiach z przełomu XIX i XX wieku W 1845 roku dużą część posiadłości zakupił mieszczanin, znany litograf Franciszek Szuster. W latach 1890-1944 w budynku, który znalazł się już poza terenem Ogrodu Szustra mieścił się warsztat powroźniczy Andrzeja Dudy. W wyniku walk powstania warszawskiego w 1944 roku obiekt został w znacznym stopniu zniszczony. Restauracji doczekał się w latach 1960-1963.

Opis

Murowany i otynkowany budyneczek stoi dziś na chodniku, przy samej jezdni po wsch. stronie ul. Puławskiej. Znajduje się w niewielkiej odległości od półocno-zachodniej granicy Parku Promenada - Morskie Oko będącego częścowo pozostałością po dawnym założeniu krajobrazowym. Obiekt składa się z kwadratowego korpusu i okrągłej w planie baszty dostawionej do jego południowo-wschodniego narożnika. Podczas neogotyckiej przebudowy projektu Henryka Marconiego wieża pozostała bez przekształceń. Część przyziemia pawilonu przepruta dużymi otworami ostrołukowymi po odbudowie pełniła rolę podcieniowego przejścia. Zostało ono jednak współcześnie zabudowane przeszklonymi oknami i drzwiami o plastikowych ramach nie konweniującymi z historyczną formą obiektu. Dekoracja budynku czerpie z form charakterystycznych dla neogotyku. Naroża dolnej kondygnacji zdobią boniowane szkarpy. Górna kondygnacja, oddzielona wydatnym gzymsem, zwieńczona jest belkowaniem o skośnym ząbkowaniu i wysoką attyką z blankami zakończonymi trójkątnie. Baszta wyższa od korpusu przykryta jest stożkowym dachem krytym gontem. Jej boniowane elewacje zdobią niewielkie owalne otwory okienne doświetlające spiralne schody. Ciekawą formą odznacza się boniowanie partii przyziemia baszty, w postaci walcowatych pasów. Elewacje wyższej kondygnacji korpusu od południa i północy przepruwają duże neogotyckie, ostrołukowo zwieńczone okna typu porte-fenetre z metalowymi balustradami. Od strony ulicy, elewację piętra wyróżnia duże okno złożone z trzech wąskich ostrołukowych części rozdzielonych spiralnymi drewnianymi kolumnami, wspierającymi skośny daszek. Płaskie partie ścian zdobią płyciny z dekoracyjną kratownicą i plecionką kojarzone ze stylem mauretańskim. We wnętrzu, obecnie mieści się galeria.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 24.08.2015 r.