Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cmentarz żydowski - Zabytek.pl

cmentarz żydowski


cmentarz żydowski 1799 - 1806 Warszawa

Adres
Warszawa, Okopowa 49/51

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. Warszawa, gm. Warszawa

Pierwsze wzmianki o pobycie Żydów w Warszawie pochodzą z początków XV wieku.

Życie ówczesnej wspólnoty koncentrowało się w rejonie dzisiejszej ulicy Rycerskiej na Starym Mieście.

W 1527 r., po włączeniu Mazowsza do Korony, Warszawa otrzymała od króla Zygmunta I przywilej de non tolerandis Judaeis. W XVII i XVIII w. Żydzi osiedlali się w podmiejskich jurydykach należących do szlachty i duchowieństwa. Za panowania Stanisława Augusta tempo napływu ludności żydowskiej do Warszawy gwałtownie przyspieszyło; otrzymali oni również prawo pobytu na Pradze. Po III rozbiorze miasto znalazło się w zaborze pruskim. Nowe władze zniosły zakaz osiedlania się w nim Żydów, którzy w 1799 r. otrzymali zezwolenie na stworzenie gminy. W tym czasie w Warszawie mieszkało ich ponad 9 tysięcy (10% ogółu ludności). W okresie Księstwa Warszawskiego utworzono tzw. rewiry w mniej reprezentacyjnych częściach miasta (na Woli, Powiślu, Pradze, Powązkach), dokąd Żydzi mieli się przenosić (przepis ten obowiązywał do 1862 r.). Pod rosyjskim zaborem gmina warszawska przeżyła ogromny rozrost, do którego przyczynił się także napływ Litwaków z głębi imperium. Kilkaset tysięcy Żydów żyło stłoczonych w tzw. Dzielnicy Północnej, często we własnym świecie, symbolizowanym przez ulicę Nalewki. W przededniu I wojny światowej społeczność żydowska w Warszawie liczyła już 340 tysięcy, stanowiąc 38% ogółu ludności. W odrodzonej Polsce jej stolica pozostała największym skupiskiem Żydów w Europie, centrum ich życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego. Mimo wzrostu liczebności do 370 tysięcy, odsetek Żydów (skupionych nadal w większości w Dzielnicy Północnej) wśród warszawiaków spadł w 1938 r. do 29%. Od jesieni 1939 r. społeczność stała się obiektem brutalnych prześladowań ze strony okupanta niemieckiego. Ich kulminacją było utworzenie w październiku 1940 r. getta warszawskiego, w którym zamknięto około 400 tysięcy osób, dziesiątkowanych przez głód i choroby. W trakcie deportacji do obozu zagłady w Treblince wywieziono latem 1942 r. ponad ćwierć miliona warszawskich Żydów. W obliczu ostatecznej likwidacji getta w kwietniu 1943 r. wybuchło w nim powstanie kierowane przez Żydowską Organizację Bojową. Po jego krwawym stłumieniu dzielnica żydowska została zrównana z ziemią. Po wojnie społeczność żydowska liczyła początkowo ponad 20 tysięcy osób, z których ogromna większość wyjechała z Polski w latach 40. oraz po kampanii antysemickiej w 1968 roku. Życie żydowskie w stolicy zaczęło odżywać dopiero w latach 80. XX wieku. W 1997 r. została reaktywowana warszawska Gmina Wyznaniowa Żydowska.

Cmentarz żydowski w Warszawie przy ulicy Okopowej 49/51, zwany przed wojną cmentarzem przy ulicy Gęsiej, powstał z inicjatywy warszawskiej gminy żydowskiej w 1806 r., jako trzecia chronologicznie żydowska nekropolia Warszawy.  Jednocześnie powołano bractwo pogrzebowe, Chewra Kadisza, które miało zarządzać terenem cmentarza. Najstarszy zachowany nagrobek należy do Sary, córki Eliezera, zmarłej w 1807 roku. Od początku istnienia cmentarz, z powodu wysokich opłat, stał się miejscem pochówku osób zamożniejszych, podczas gdy biedota grzebała swoich zmarłych na cmentarzu praskim. Mimo to dosyć szybko teren cmentarza zrobił się za mały. Jego obszar sukcesywnie powiększano, dokupując pobliskie grunty (1824, 1840, 1848). W latach 1877–1878 wzniesiono okazały budynek projektu Adolfa Schimmelpfenniga, mieszczący synagogę i oddzielne domy pogrzebowe dla mężczyzn i kobiet. Teren grzebalny został podzielony na kwatery męskie i żeńskie oraz część ortodoksyjną i reformowaną.

W okresie II wojny światowej cmentarz stał się miejscem pochówku tysięcy osób zmarłych lub zabitych w getcie warszawskim, grzebanych w ogromnej, zbiorowej mogile. Cmentarzu był sporadycznie miejsce egzekucji dokonywanych przez Niemców. W odróżnieniu od innych cmentarzy wolska nekropolia nie została całkowicie zniszczona przez okupanta. Niemcy wysadzili w powietrze tylko dom przedpogrzebowy z synagogą. Do kolejnych dewastacji doszło podczas powstania warszawskiego. Przez kilkadziesiąt lat po zakończeniu wojny nekropolia popadała w coraz większe zaniedbanie. Z czasem na cmentarzu, wpisanym do rejestru zabytków  w 1973 r., rozpoczęły się prace porządkowe prowadzone między innymi przez Fundację Nissenbaumów oraz Społeczny Komitet Opieki Nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej. W wyniku procesu restytucji od 2001 r. cmentarz należy do Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie i nadal służy do celów grzebalnych.

Współcześnie cmentarz przy ulicy Okopowej zajmuje powierzchnię 33,5 hektara i zaliczany jest do największych nekropolii żydowskich na świecie. Szacuje się, że pochowano na nim ćwierć miliona osób, w tym około 100 000 ofiar getta warszawskiego. W wyniku prac inwentaryzacyjnych udało się zidentyfikować ponad 80 000 macew. Nekropolia żydowska na Woli stanowi wyjątkowo bogatą galerię sztuki sepulkralnej. Oprócz tradycyjnych macew i prostych w swej architekturze oheli, zaczęto wznosić grobowce o wyszukanej formie i wysokich walorach artystycznych.

Cmentarz żydowski przy ulicy Okopowej jest miejscem pochówku wielu wybitnych postaci. Znajdują się tam groby warszawskich przemysłowców (Lesserów, Bergsonów, Wawelbergów, Fajansów), księgarzy i wydawców (Orgelbrandów, Glücksbergów, Mortkowiczów), pisarzy (Icchaka Lejba Pereca, Sz. An-skiego), lekarzy i naukowców (Zygmunta Kramsztyka, Ludwika Zamenhofa, Samuela Dicksteina), wybitnych rabinów i cadyków (w tym ze Zwolenia, Warki, Mogielnicy, Mszczonowa, Radzymina), historyków (Szymona Askenazego, Majera Bałabana, Mariana Małowista), działaczy społecznych oraz politycznych (Adama Czerniakowa, Marka Edelmana), artystów (Aleksandra Lessera, Józefa Seidenbeutla, Ester Rachel Kamińskiej). Na cmentarzu umieszczono także kwatery żołnierzy Wojska Polskiego, którzy zginęli podczas obrony Warszawy w 1939 roku. Pochowano tam również uczestników powstania w getcie warszawskim. Niedaleko wejścia na cmentarz ustawiono Pomnik Pamięci Dzieci–Ofiar Holokaustu i Pomnik Janusza Korczaka.

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Rodzaj: cmentarz żydowski

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_14_CM.18009, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_14_CM.28525