Ze względu na kształt architektury jak i układ przestrzenny obiekt reprezentuje duże walory estetyczno-krajobrazowe. Zespół wyróżnia się wartością historyczną jako miejsce związane z życiem Kazimierza Pułaskiego.

Historia

Pałac został wzniesiony w 1689 roku dla Stanisława Antoniego Szczuki najprawdopodobniej według projektu Augustyna Wincentego Locciego, na miejscu wcześniejszego dworu, prawdopodobnie z pocz. XVII w. Wybudowano go przy górnej krawędzi skarpy, uformowanej tarasowo, na której wg tradycji w XVI w. królowa Bona wprowadziła uprawę winorośli.

W wieku XVIII Winiary należały do rodziny Pułaskich. W późniejszym okresie majątek często zmieniał właścicieli, a pałac kilkakrotnie przebudowywano. Pierwotnie, w XVII w., pałac reprezentował cechy barokowe, znacznie jednak zatarte w wyniku późniejszych XIX i XX wiecznych przebudów. Przy pałacu istniał regularny ogród, ślady dawniejszej kompozycji z przełomu XVII i XVIII w. zarysowują się w dzisiejszym układzie parku. Ogród przebudowano w XIX w. w stylu krajobrazowym i powiększono o pasmo skarpy i pas doliny pomiędzy stokiem a starorzeczem rzeki Pilicy. W latach 40-tych XX w. z terenu parku wycięto część starodrzewu głównie lip. W 1945 r. pałac wraz z parkiem i folwarkiem przeszedł na własność Skarbu Państwa. Obiekt pozostał w dyspozycji Ministerstwa Kultury i Sztuki i był administrowany przez władze Warki. Zorganizowano tu pierwsze w Warce gimnazjum, następnie liceum. Na terenie parku w 1959 r. postawiono głaz upamiętniający 180 rocznicę śmierci Kazimierza Pułaskiego. W 1967 r. otwarto Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego, poświęcone polsko - amerykańskiemu bohaterowi, którego pomnik stanął w 1979 r. przy podjeździe do pałacu z okazji 200-tej rocznicy śmierci. W latach 2007-2013 wykonano remont generalny i modernizację pałacu jako siedziby muzeum oraz przeprowadzono rewitalizację parku, łącząc trzy części zabytkowego założenia parkowego w funkcjonalną całość. W dolnym parku utworzono ścieżkę edukacyjno- przyrodniczą prowadzącą do brzegu Pilicy.

Opis

Zespół pałacowo-parkowy w Warce-Winiarach, obecnie historyczno-biograficzne Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego, znajduje się w północno wschodniej części Warki, na wyjeździe w kierunku Starej Warki. Zabytkowy pałac malowniczo usytuowany na szczycie skarpy nad doliną rzeki Pilicy otoczony jest parkiem krajobrazowym o powierzchni ok.15 ha, którego zróżnicowana kompozycja jest wpisana w lokalne ukształtowanie terenu. Pałac składa się z dwóch murowanych z cegły i otynkowanych, piętrowych pawilonów połączonych ze sobą parterowym skrzydłem. Prawy pawilon został przykryty czterospadowym dachem, skrzydło parterowe oraz lewy pawilon dachami dwuspadowymi. Wszystkie połacie zyskały blaszane poszycie. W wystroju elewacji wyróżnić należy pozorny ryzalit umieszczony na elewacji prawego pawilonu, zaakcentowany boniowanymi lizenami oraz ścianą attykową ponad gzymsem koronującym. Uwzględnić należy boniowanie narożne pawilonu lewego oraz proste naczółki okienne w prawym pawilonie i opaski okienne w całym budynku. Całość założenia parkowego wyróżnia się pod względem przestrzennym ścisłym powiazaniem z warunkami przyrodniczymi i ukształtowaniem terenu.

Dominanta pałacu akcentuje zróżnicowanie dwóch głównych obszarów parku płaskowyżu i doliny rzeki Pilicy. Najwyżej położona część parku obejmuje kompozycję krajobrazową powstałą w XIX w. na bazie regularnego ogrodu. Obecnie czytelnymi elementami najstarszej kompozycji są dwie drogi dojazdowe do pałacu. Pierwsza biegnie równolegle do skarpy z Warki do pałacu, wpada na oś dziedzińca, zamkniętą ścianą parku i kolumnadą. Druga prostopadła do poprzedniej jest główną aleją parku, a jej najstarsze ślady to pozostawione pnie 3 drzew, w których wyrzeźbiono ludowe kapliczki. Zróżnicowany wiek i gatunki drzew rosnących w alei świadczą o jej uzupełnianiu. Najstarsze drzewa rozproszone w parku w tym ponad stuletnie dęby i pomniki przyrody tworzą dość regularny układ towarzyszący prostym alejom. Pozostałe drogi parkowe poprowadzono swobodnie po liniach krzywych, ograniczających wnętrza z grupami drzewostanu i placyk z kręgiem kasztanowców.

Aleje łączą się na tyłach kolumnady zrekonstruowanej na podstawie zdjęć archiwalnych w 1999 r., określonej przez prof. Ciołka resztką dawnej oranżerii. Być może była to ruina typowa dla romantycznych założeń parkowych z drugiej połowy XVIII w. Wschodnia część parku pałacowego obejmuje niepielęgnowany pas skarpy z układem dwóch niewielkich stawów w tarasowych wgłębieniach, sąsiadujących z kapliczką Najświętszej Marii Panny umieszczoną w sztucznej grocie na zboczu skarpy.

Droga prowadząca wzdłuż skarpy wyznacza główny kierunek spacerowy do dolnego parku z naturalnymi zbiorowiskami roślinności łęgowej poprzecinanym kanałami starorzecza Pilicy, na terenie podskarpia przechodzi w ścieżkę edukacyjno-przyrodniczą.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

oprac. Katarzyna Kosior, 07-10-2015 r.