Historia

Szyb został wydrążony w 1853 r., w 1890 r. wybudowano nadszybia. Kolejne obiekty w tym wieże cieśnień, maszynownię, łaźnię oraz halę wentylatorów wybudowano kolejno w latach 1907 r., 1908 r., 1909 r. W 1908 r. nastąpił montaż elektycznej maszyny wyciągowej. W 1914 r. wzniesiono wieżę wyciągową i nadbudowano nadszybie. Szyb wentylacyjny zmienił swoją funkcję w 1933 r. W tym samym roku zostały także wprowadzone dyfuzory. Szyb zlikwidowano w 1994 r.

Opis

Na zabudowę szybu „Irena” składają się: wieża szybowa z nadszybiem, maszynownia, łaźnia z wentylatorownią oraz wodociągowa wieża ciśnień.

„Irena” (zwana przed 1945 r. Erbstollenschacht) pracowała jako szyb wentylacyjno-materiałowy Kopalni Węgla Kamiennego Victoria (przed 1945 r. Glűckhilf-Friedenshoffnung). Szyb wydrążono w poł. XIX w. i nadbudowano murowaną wieżą szybową nakrytą dachem dwuspadowym. Wieża ta nie zachowała się do dziś, została zastąpiona nowszą konstrukcją: murowane z cegły przyziemie powstało w 1890 r., a górna kondygnacja w stalowej konstrukcji szkieletowej wypełnionej cegłą w 1914 r., równocześnie ze wzniesieniem stalowej wieży zastrzałowej. Całkowita wysokość wieży wynosi 31 m. Koła wyciągu kopalnianego znajdują się na wys. 26 m. Na zrębie szybu wprowadzono torowisko kolejki kopalnianej. Po zakończeniu II wojny światowej przerwa w użytkowaniu spowodowała jego zalanie. Szyb ponownie uruchomiono w 1964 r. Na przełomie lat 80./90. XX w. w zespole zabudowy szybu „Irena” zorganizowano edukacyjny Ośrodek Starej i Nowej Techniki.

W 1908 r. zamontowano elektryczną maszynę wyciągową, wykorzystującą do napędu konstrukcję systemu Leonarda-Ilgnera (w 1891 r. Harry Ward-Leonard opatentował nowy sposób regulacji obrotów silnika prądu stałego przez regulację wzbudzenia prądnicy zasilającej silnik roboczy; w 1901 r. Karl Ilgner opatentował zastosowanie koła zamachowego do przetwornicy w układzie Leonarda). Wyciąg bębnowy tej maszyny zbudowano w gliwickiej hucie Donnersmarcka, natomiast wyposażenie elektryczne w firmie Siemens-Schuckert Werke. Dla maszyny tej wzniesiono budynek maszynowni.

Maszynownia zbudowana jest z cegły, na planie prostokąta, z wewnętrzną okładziną ceramiczną, nakryta dachem dwuspadowym. Na detal architektoniczny składają się: lizeny, opaski i parapety okienne, gzymsy i duże otwory okienne zamknięte łukiem odcinkowym. W wystroju stolarki i okładziny ceramicznej występują motywy secesyjne. Fundament maszyny wyciągowej jest niezależny i nie przenosi drgań na budynek. We wnętrzu wyodrębniono pomieszczenia: maszyny wyciągowej, wzbudnicy z przetwornicą prądu przemiennego na stały, oraz przedsionka. Obiekt utrzymał pierwotną formę architektoniczną i unikatowe wyposażenie o wybitnych wartościach historyczno-technicznych.

Łaźnię górniczą wzniesiono z cegły w 1909 r. Częściowo podpiwniczony budynek nakryty jest dachem dwuspadowym o niewielkim spadku. Elewację cechują szerokie sklepione półkoliście otwory okienne, usytuowane centralnie w polach ograniczonych ceglanymi lizenami. W elewacji szczytowej występują okulusy. Zmiana funkcji szybu z wydobywczej i wodnej na wentylacyjną nastąpiła w 1933 r. Wówczas w budynku łaźni wydzielono halę wentylatorów, a od zach. dostawiono do niej dwa dyfuzory. Zastosowano tu nowinkę techniczną - wentylatory odśrodkowe systemu Rateau o wydajności 3600 mᵌ/min, firmy Siemens-Schuckert Werke, napędzane silnikami elektrycznymi. Od pn. hala wentylatorów i łaźni łączy się z nadszybiem. Wyposażenie łaźni łańcuchowej zachowane jest reliktowo.

Wieżę ciśnień zbudowano w sąsiedztwie łaźni. Miała za zadanie zaopatrywać w wodę zarówno własną łaźnię, jak i pobliskiego szybu „Gabriel”. Wieża wymurowana jest z cegły, a górne pomieszczenie, mieszczące zbiornik wody typu Intze, to szkieletowy stalowy trzon osłonięty pokryciem z betonu na siatce Rabitza.

Zabudowania szybu „Irena” znajdują się w dzielnicy Wałbrzycha Sobięcin, przy ul. Emilii Plater 3a. Stanowią własność prywatną i nie są ogólnodostępne.

Oprac. Krzysztof Czartoryski, OT NID we Wrocławiu, 23.06.2017 r.