Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

budynek administracyjny - Zabytek.pl

budynek administracyjny


budynek użyteczności publicznej 1868 r. Ustroń

Adres
Ustroń, Hutnicza 3

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. cieszyński, gm. Ustroń

Obiekt posiada wysokie wartości w skali regionu, stanowi pozostałość przemysłu hutniczego działającego na terenie Ustronia przez ponad 200 lat.

Miejscowy zakład stanowił niegdyś największe skupisko kowali fabrycznych w Polsce, a o ich umiejętnościach świadczy fakt iż jako drudzy w Europie (po Anglikach - wynalazcach) produkowali lokomobilę parową.

Historia

Za początek hutnictwa na terenie ustronia przyjmuje się 1772 r., zgodnie z materiałami historycznymi za założyciela huty w Ustroniu przyjmuje się księcia Albrechta Kazimierza. Istotnym atutem miejscowości ze względów produkcyjnym był obfity drzewostan niezbędny do opalania piecy oraz położenie nad Wisłą, która umożliwiała transport drewna oraz napędzała młoty. Pierwszy piec wytopowy uruchomiono na przełomie 1771-1772 r., rozpoczęto także budowę jazu i kanału który swój bieg zaczynał w Obłaźcu, a kończył w Skoczowie skąd wpadał bezpośrednio do Wisły. Rozbudowa zakładu miała miejsce w 1780 roku powstał wówczas pierwsza kuźnia ,,Adam’’, już w połowie XIX w. w obrębie zakładu działała walcownia ,,Hildegarda’’, zakład obróbki plastycznej cyny, zakład przetwórstwa miedzi, kuźnia ,,Albrecht’’, odlewnia ,,Elżbieta’’, dwie młotownie ,,Krystyna’’ i ,,Teresa’’, a także gwoździarnia. Budynek dyrekcji huty powstał na początku XIX w. w 1844 r. został podwyższony o piętro. W  1813 r. w Ustroniu Górnym powstała walcownia przy której na przełomie lat 20-30. XIX w. powstała kuźnia ,,Krystyna’’. W 1837 roku w celu modernizacji zakładu i polepszenia wyników finansowy uruchomiono młotownię wodną do wykuwania osi. Pierwszą maszynę parową na terenie zakładu zainstalowano w latach 50. XIX w. w obrębie huty ,,Hildegarda’’, d. ,,Krystyna’’, rozbudowanej w 1854-1856 r. o walcownię średnią. W 1862 r. zmieniono nazwę huty ,,Klemens’’ na ,,Krystyna’’, w latach 70. cały zakład zmienił nazwę na ,,Elżbieta’’, a nazwę ,,Krystyna’’ z powrotem przejął ośrodek w Ustroniu Górnym. Proces likwidacji zakładu prowadzony był stopniowo od lat 70. XIX w., w 1877 r. przeniesiono walcownię do Trzyńca, w 1885 r. zlikwidowano zakład budowy mostów, oraz kuźnię ,,Krystyna’’. W 1897 r. wygaszono wielki piec, mimo to przemysł metalurgiczny ciągle działał w Ustroniu, jednak na mniejszą skalę w postaci kuźni ,,Klemens’’ która przetwarzała żelazo. W latach 1906-1907 unieruchomiono odlewnię żeliwa, a w 1908 r. zdemontowano wytwórnię kotłów. W 1912 r. zakłady w Ustroniu nabywa firma Breviller-Urban, która uruchamia ,,Fabrykę Śrub i Wyrobów Kutych’’. W latach 40. XX. w. obiekt kilkukrotnie zmieniał właścicieli, 15 września 1948 r. zyskał status państwowego i zmienił nazwę na ,,Kuźnia Ustroń’’. W latach 1946-1950 obiekt przeszedł gruntowną modernizacje, największą inwestycje stanowiła gazyfikacja obiektu. W latach 70. część młotów wymieniono na prasy, w 1976 r. ukończono budowę hali wydziału pras i kuźniarek, rozpoczęto także budowę hali obróbki cieplnej. W latach 90. rozpoczęto proces prywatyzacji, stopniowo obejmujący poszczególne działy zakończony w  maju 2003 roku, pięć lat później 31 sierpnia 2008 r. zakład  w Ustroniu zlikwidowano. Dawny budynek dyrekcji huty ,,Klemens’’, wybudowany w 1. połowie XIX w. stanowi od 1986 r. siedzibę Muzeum Hutnictwa i Kuźnictwa im. Jana Jarockiego akcentując przemysłowy charakter miasta oraz pielęgnując jego ponad 200 letnie dziedzictwo.

Opis

Budynek administracyjny huty ,,Klemens’’ położony jest wzdłuż ulicy Hutniczej, frontem do drogi, w południowej części miasta. Obiekt stanowi najstarszy zachowany budynek byłych zakładów kuźniczych, wybudowany w stylu eklektycznym z elementami neogotyckimi i neoklasycystycznymi. Jest  to wolnostojący, jednokondygnacyjny, murowany i otynkowany budynek wzniesiony na rzucie zbliżonym do prostokąta o zwartej bryle nakrytej dachem dwuspadowym w układzie kalenicowym. Budynek urozmaicony w obrębie elewacji tylnej dwuosiowym ryzalitem w części centralnej, elewacja frontowa posiada natomiast współczesną drewnianą werandę z ażurowymi ściankami bocznymi poprzedzającą wejście główne. Układ pomieszczeń jest dwutraktowy, trzyosiowy. W obrębie elewacji znajdują się prostokątne otwory okienne, elewacja tylna oraz boczne pozbawione dekoracji. Elewacja frontowa jedenastoosiowa z centralnie umieszczonym wejściem, charakteryzuje się prostą dekoracją w postaci gładkich lizen w narożach budynku oraz profilowanego gzymsu pod okapem dachu z prostymi ustawionymi rytmicznie kroksztynami. W obrębie osi 5-7 obiekt podwyższono o jedną kondygnację z prostą elewacją podkreśloną przez płyciny uzyskane przy pomocy prostych lizen oraz gzymsu o analogicznym układzie do części parterowej, dodatkowo na szóstej osi znajduje się reliefowy herb z labrami i koroną książęcą. Wewnątrz na uwagę zasługują piwnice ze sklepieniem kolebkowym oraz sień ze sklepieniem kolebkowym wzbogaconym o lunety oraz gurty. We wnętrzach brak oryginalnego wyposażenia, obecnie obiekt pełni funkcje muzeum a w poszczególnych salach znajdują się zbiory etnograficzne, zbiory związane z historią miejscowości, a także skansen przemysłowo-rolniczy. Jedną z pierwszych inwestycji na terenie Ustronia była budowa ,,Młynówki’’- kanału wodnego, służącego do spławiania drewna jak i cennego źródła energii napędzającej młoty. Przy budynku administracyjnym zachował się pogłębiony w XIX wieku staw o powierzchni 6200 m kwadratowych służący do gromadzenia i spiętrzania wody, który wraz z pozostałymi urządzeniami hydrotechnicznymi stanowi istotny element kompleksu dawnej huty ,,Klemens”.

Obiekt stanowi siedzibę Muzeum Ustrońskiego im. Jana Jarockiego, muzeum czynne przez cały tydzień. Szczegółowe godziny otwarcia oraz cennik biletów dostępne na stronie internetowej muzeum.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 30.09.2014 r.

Bibliografia

  • Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, Budynek dawnej dyrekcji huty ,,Klemens’’, oprac. L. Nosal, 1981, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach.
  • Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, Budynek Zespołu Szkół Technicznych PSM, dawniej huta ,,Klemens’’, odlewnia ,,Elżbieta’’ tzw. smalcownia, oprac. L. Nosal, 1981, Archiwum Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach.
  • Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, Relikty Huty Stali ,,Klemens’’, późn. ,,Krystyna’’, późn. ,,Elżbieta’’. Budynek biurowy ob. muzeum, oprac. Z. M. Łabęcki, 1994, Archiwum Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach.
  • Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, Relikty Huty Stali ,,Klemens’’, późn. ,,Krystyna’’, późn. ,,Elżbieta’’. Karta zespołu, oprac. Z. M. Łabęcki, 1994, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach.
  • Chlebowski J., Dwa wieki kuźni Ustroń, Katowice 1972.
  • Pałka-Bywalec K., Kulturowe dziedzictwo industrialne Ustronia na przykładzie wybranych nieruchomych zabytków techniki, (w:) Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego t. 5, Zabytki Przemysłu i Techniki, M. Lachowska (red.), Katowice 2013, s. 117-136.
  • Szkaradnik L., Kuźnia Ustroń 1772-2008. Dzieje zakładu, ludzi i miasta, Ustroń 2011.
  • Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, G. Bożek (red.), Katowice 2006, s. 77-78..

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.99596, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.315975