Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św. Mikołaja - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św. Mikołaja


kościół 1905 - 1906 Ujście

Adres
Ujście

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. pilski, gm. Ujście - miasto

Ujście to znana wielkopolska Kalwaria (Sanktuarium Przelania Najdroższej Krwi Pana Jezusa).

Założenie powstało w latach 1891-1908 z inicjatywy ówczesnego proboszcza, ks. Franciszka Renkawitza. Pod koniec zaborów i w okresie międzywojennym Kalwaria ujska odegrała znaczącą rolę w podtrzymaniu wiary i polskości. Zniszczone przez okupanta w okresie okupacji stacje zostały obecnie zrekonstruowane. Neobarokowy kościół pw. św. Mikołaja stanowi ciekawy przykład historyzującej architektury sakralnej z pocz. XX w. Świątynię wzniesiono wg planów arch. Oskara Siede z Berlina. Cmentarz otaczający kościół jest najstarszym miejscem pochówków w Ujściu.

Historia

W Ujściu znajdował się jeden z ważniejszych grodów pogranicza wielkopolsko-pomorskiego, wzmiankowany w 1108 r. w Kronice Galla Anonima. Gród z podgrodziem położony był na ważnym szlaku łączącym Poznań i Gniezno z miastami północnej Wielkopolski oraz z Białogardem i Kołobrzegiem, w pobliżu przeprawy przez Noteć. Z czasem w pobliżu grodu powstała osada targowa, której w 1413 r. król Władysław Jagiełło nadał prawa miejskie. Ujście było miastem królewskim, jednym z ważniejszych miast w Wielkopolsce.

Początki parafii w Ujściu sięgają zapewne XII w. Najstarsze wzmianki pochodzą z lat 1428 i 1462. Istniał wtedy drewniany kościół pw. św. Mikołaja, położony na pd. od rynku. W 1510 r. w miejscu dawnej świątyni wzniesiony został nowy, również drewniany kościół. Budynek ten spłonął podczas wielkiego pożaru miasta w 1637 r. Wkrótce wzniesiono nowy kościół, wzmiankowany już w 1641 r. I ten budynek został zniszczony przez pożar w 1655 r. Jedenaście lat później, w 1666 r. staraniem ówczesnego proboszcza ks. Krystiana Streycha wybudowano nową, szachulcową świątynię. W 1890 r. parafię objął ks. Franciszek Renkawitz. Ponieważ istniejący kościół był za mały w stosunku do liczby wiernych, w 1896 r. podjęto decyzję o budowie nowego budynku. Plany wykonał architekt Oskar Siede z Berlina. Budowa trwała w latach 1905-1907. 2.IX.1907 arcybiskup poznański Edward Likowski dokonał poświęcenia nowo wzniesionej budowli. Ks. Renkawitz był także inicjatorem budowy w Ujściu Kalwarii. Jej powstanie wynikało z potrzeby podtrzymania narodowości i wiary wśród zamieszkującej te tereny ludności. W l. 1893-1908 na pobliskim wzgórzu wzniesiono 14 kaplic Drogi Krzyżowej oraz Grotę Matki Boskiej z Lourdes, Kaplicę Serca Jezusowego, Ogrójec oraz zameczek Belle Vue.

W okresie okupacji hitlerowskiej kościół został obrabowany i zamknięty, pod koniec wojny przeznaczono go na magazyn wojskowy. W latach 1942-1943 zniszczone zostały kaplice kalwaryjskie, gruz wykorzystano do budowy alejek powstałego w miejscu Kalwarii Parku Wolności. Po II wojnie światowej kościół był parokrotnie remontowany, m. in. w latach 1964 i 1968. Nieustannie trwały też starania o odbudowę Kalwarii, czemu jednak sprzeciwiały się władze państwowe. W 1966 r. na miejscu zniszczonych kaplic ustawiono symboliczne drewniane krzyże, a na ruinach zameczku Belle Vue wybudowano kaplicę Serca Jezusowego. W 1976 r. po wieloletnich staraniach ks. proboszcza Floriana Łodziga, mimo braku pozwolenia władz, na zboczu przykościelnego wzgórza ustawiono czternaście figuralnych stacji Drogi Krzyżowej. Autorem wykonanych z betonu rzeźb był Jerzy Sobociński. Starania o rekonstrukcję historycznej Kalwarii trwały jednak dalej. Decyzję w tej sprawie podjęto w 1997 r. Projekty poszczególnych kaplic oraz obiektów dodatkowych wykonali rzeźbiarz Robert Sobociński oraz architekt Jerzy Suchanek. Odbudowa rozpoczęła się w 1998 r. Do chwili obecnej zrealizowano cztery kaplice.

Opis

Zespół kościelny usytuowany jest w centrum Ujścia, na południe od Rynku. W założeniu dominuje kościół pw. św. Mikołaja. Prezbiterium kościoła skierowane jest na południowy-wschód. Świątynię otacza dawny cmentarz, skąd murowane schody prowadzą na strome wzgórze, na którym wznoszą się kaplice Kalwarii. Założenie otacza ozdobne metalowe ogrodzenie osadzone na otynkowanym murku.

Neobarokowy kościół pw. św. Mikołaja jest budowlą bazylikową, trójnawową, z transeptem, z jednoprzęsłowym prezbiterium zamkniętym trójbocznie od południowego-wschodu. W narożnikach między ścianami prezbiterium i transeptu znajduje się prostokątna, zamknięta półkolistą absydą kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa i prostokątna zakrystia. Na przedłużeniu naw bocznych po stronie północno-zachodniej znajdują się dwie kwadratowe wieże. Bryłę kościoła nakrywają wysokie dachy dwuspadowe, nad apsydą prezbiterium - dach trójpołaciowy. Nad całością dominują wysokie, trójkondygnacyjne wieże, nakryte hełmami cebulastymi z przeźroczami. Kościół jest budynkiem murowanym z cegły, wzniesionym na kamiennym cokole. Jego ściany zostały otynkowane. Dachy pokryte zostały dachówką ceramiczną, hełmy wież - blachą miedzianą. Wnętrze nakrywają murowane sklepienia.

Elewacje zostały ujęte boniowanymi pilastrami narożnymi, wieńczą je profilowane gzymsy. Ujęte opaskami okna posiadają zróżnicowane kształty, najczęściej są prostokątne lub zamknięte łukiem półkolistym. Pięcioosiowa fasada flankowana jest parą wież. Jej podzielona pilastrami część środkowa zwieńczona jest wysokim szczytem. W najniższej kondygnacji znajdują się trzy półkoliście zamknięte wejścia ujęte boniowaniem, wyżej - trzy duże, prostokątne okna. Szczyt ujęty jest wolutowymi spływami, zwieńczony naczółkiem o wykroju wklęsło-wypukłym z uskokiem. W środkowej wnęce ustawiono tu kamienną figurę patrona kościoła - św. Mikołaja.

We wnętrzu ściany podzielone zostały pilastrami, dźwigającymi gzyms wieńczący. Prezbiterium, ramiona transeptu oraz wąskie nawy boczne otwierają się do nawy głównej szerokimi, półkoliście zamkniętymi arkadami. Całość nakrywają ozdobione polichromią sklepienia kolebkowe półeliptyczne z lunetami. W ostatnim południowo-zachodnim przęśle korpusu wbudowano emporę muzyczną, wspartą na trzech półkoliście zamkniętych arkadach, z ramowo-płycinowym, ozdobionym dekoracją sztukatorską parapecie, podtrzymywanym przez figury aniołów.

Wyposażenie kościoła obejmuje m. in. pochodzące z poprzedniej świątyni barokowe ołtarze boczne, ambonę i chrzcielnicę oraz neobarokowy ołtarz gł. z obrazem św. Mikołaja i rzeźbami czterech ewangelistów. W oknach prezbiterium zachowały się witraże figuralne, przedstawiające św. Stanisława i św. Ottona z Bambergu, który odwiedził Ujście, wracając z misji pomorskiej w 1124 r. Otaczający kościół cmentarz, jest najstarszym miejscem pochówków na terenie Ujścia.

Park kalwaryjski „Kalwaria Ujska”stanowi dominantę w otaczającym krajobrazie. Zieleń parku posiada znaczne walory przyrodnicze (starodrzew, drzewa pomnikowe). Na niewielkiej przestrzeni na zboczu stromego wzgórza, przy serpentynowo przebiegajacych dróżkach wzniesiono 14 kaplic Drogi Krzyżowej oraz Grotę Matki Boskiej z Lourdes, Kaplicę Serca Jezusowego, Ogrójec oraz zameczek Belle Vue. Od strony kościoła na Kalwarię wiodły kamienne schody. Kaplica stacji pierwszej „Jezus na śmierć osądzony” wzniesiona została w stylu neogotyckim w roku 1893. Stacja druga - „Pan Jezus bierze krzyż na swoje ramiona” o formach klasycznych - powstała w roku 1896. W następnych latach powstawały kolejne kaplice: stacja trzecia - „Jezus pod krzyżem upada” w formie średniowiecznej ruiny, stacja czwarta - Pan Jezus spotyka się z Matką swoją Bolesną” nawiązująca do architektury bizantyjskiej, stacja piąta - „Szymon cyrenejczyk dopomagający dźwigać krzyż Jezusowi” stanowiąca rodzaj fantazyjnej pieczary, stacja szósta - Św. Weronika Pana Jezusa twarz ociera” o formach oktogonalnej świątyni klasycystycznej, stacja siódma - „Pan Jezus pod krzyżem drugi raz upada” przypominająca późnorenesansowe baptysterium, stacja ósma - „Jezus pociesza płaczące niewiasty” o formach neoromańskich, stacja dziewiąta - „Jezus po raz trzeci pod krzyżem upada” w stylu orientalnym, stacja dziesiąta „Jezus z szat obnażony” w formie kamiennej groty, stacja jedenasta z 1908 r. - „Jezus do krzyża przybity”, stojąca na szczycie wzgórza stacja dwunasta - „Ukrzyżowany” w formie przypominającej średniowieczne barbakany, kaplica trzynasta - „Zdjąwszy ciało Jezusowe składają na dłonie Panny Marii” jako ruina zamku oraz kaplica czternasta - Jezus do grobu złożony”, a także Kaplica Serca Jezusowego w formie baszty w stylu neoromańskim oraz Ogrójec - rozpadlina skalna z dwiema jaskiniami. Ostatnim elementem założenia był zameczek Belle Vue, z którego roztaczał się wspaniały widok okolic Ujścia. Układ zieleni odbiegał od innych założeń kalwaryjskich. Niewielka wielkość wzgórza spowodowała, że zieleń została skomponowana w układzie parkowym (szpalerowe obsadzenia dróżek, grupy zieleni wysokiej). Od 1998 r. trwa rekonstrukcja zniszczonych podczas wojny kaplic. W związku ze zmianą wyglądu wzgórza kościelnego (m. in. rozrost drzewostanu) zmieniono skalę projektowanych budowli (są one mniej więcej o połowę mniejsze), jednak formą nawiązują do nieistniejących obiektów. W 1998 r. poświęcona została II. W 1999 r. wybudowano kaplice I i X. We wrześniu 2000 r. ukończono kaplicę XIII. Przy wejściu na Kalwarię ustawiono figurę Chrystusa Zmartwychwstałego, która w przyszłości ma być umieszczona przy kaplicy XIV.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Bliższe informacje na temat działalności sanktuarium oraz godziny Mszy Św. są podane m. in. na stronach internetowych parafii ujskiej i archidiecezji gnieźnieńskiej www.parafia.za.pl i www.archidiecezja.pl

Oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 06.08.2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: neobarokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.164737, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.67320