Jest unikalnym z uwagi na wydłużony, owalny i spłaszczony kształt. Jest jedynym tego typu dziełem w obu twierdzach austro-węgierskich w dawnej Galicji.

Historia

W latach 1894-1899, w ramach tzw. „pancernej” rozbudowy Twierdzy Przemyśl wznoszono także międzypolowe forty obrony bliskiej. W miejscu narażonym na gwałtowny atak piechoty, pomiędzy ówczesną baterią nr 6 (późniejszy fort ześrodkowany GZW Xb Zagrodnia), a ówczesnym głównym dwuwałowym fortem artyleryjskim GHW X Orzechowce, zbudowano w 1896 r. międzypolowy szaniec piechoty. Szaniec powstał w związku z wielkimi manewrami wojskowymi odbywającymi się w Twierdzy Przemyśl. Wszedł w skład grupy fortowej „Zagrodnia” w III obwodzie obronnym. Dzieło nie zostało umieszczone na mapie Spezial-Übersichts-Plan von Przemysl. Szaniec nie miał uzbrojenia artyleryjskiego. Jego załoga składała się z ½ kompanii piechoty. Zadaniem szańca była obrona - wraz z sąsiednim fortem głównym, dwuwałowym, opancerzonym GHW X Orzechowce – niecki terenowej położonej pomiędzy tymi dziełami. W czasie pierwszych dwóch oblężeń twierdzy (18.09-9.10.1914 i 9.11.1914–22.03.1915) szaniec nie brał bezpośredniego udziału w walkach. Podczas trzeciego oblężenia (30.05-4.06.1915) zajęły go w dniu 2 czerwca wojska niemieckie. Prawdopodobnie w okresie międzywojennym rozebrano schron główny w celu pozyskania materiałów budowlanych.

W l. 2013-2015 Związek Gmin Fortecznych Twierdzy Przemyśl przeprowadził kompleksową rewaloryzację fortu w ramach projektu „Zagospodarowanie zespołu zabytkowego Twierdzy Przemyśl w celu udostępnienia dla turystyki kulturowej, etap I”. Wykonano prace porządkowe uporządkowano zieleń, zamontowano tablice informacyjne, ławkę i kosz na śmieci.

Opis

Szaniec Orzechowce jest międzypolowym szańcem piechoty zbudowanym w systemie grupowym fortyfikacji. Szaniec zlokalizowany jest na terenie miejscowości Ujkowice, w przysiółku Debry, przy drodze łączącej przysiółek z kościołem parafialnym w Ujkowicach. Znajduje się na grzbiecie terenowym nad przebiegającą łukiem doliną, flankowaną od strony pn.-wsch. przez fort  GHW X Orzechowce. Na zach. od szańca znajduje się międzypolowy fort artyleryjski GZW Xb Zagrodnia. Pomiędzy oboma dziełami przebiega częściowo zachowana maska boczna, kryjąca drogę pozoracyjną.

Powierzchnia szańca ok. 0,35 ha, w granicach działek fortecznych - ok. 0,66 ha.

Szaniec założony jest na planie owalu. Od głównej fortecznej drogi rokadowej prowadzi do niego dojazdowa droga forteczna, która w początkowym odcinku przebiega równolegle do drogi biegnącej do kościoła parafialnego w Ujkowicach. Droga dojazdowa poprowadzona jest w wykopie i łączy się z bramą w wale, zlokalizowaną w osi dzieła. Szaniec otoczony jest wałem i pełnoprofilową suchą fosą. Na wale rozmieszczone były stanowiska ogniowe piechoty. W centrum szańca przebiega wał ziemny, pierwotnie osłaniający niezachowany schron.

Zabytek dostępny jest do zwiedzania bez ograniczeń. Znajduje się na czarnym turystycznym szlaku fortecznym oraz na zielonym szlaku rowerowym – trasa północna po fortach Twierdzy Przemyśl.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 29.03.2018 r.