Uczestniczył w walkach podczas 1 i 3 oblężenia w 1914 i 1915 r. Posiada także walory krajobrazowe. Jako istotny element zespołu fortyfikacji Twierdzy Przemyśl stanowi zabytek o znaczeniu europejskim.

Historia

W latach 1854-1855 wzniesiono wokół Przemyśla fortyfikacje pierwszego obozu warownego. Na wsch. od wsi Ujkowice, w pn. części pierścienia, rozpoczęto budowę szańca artyleryjskiego nr 8, typu FS (Feuer-Schanze). Budowy tej nie ukończono. W 1878 r. zmieniono nr szańca na 7 i przekształcono na prowizoryczną baterię. W latach 1886-1887 baterię zniwelowano, a na jej miejscu zbudowano dwuwałowy fort artyleryjski główny GHW X „Orzechowce”. Na mapie twierdzy Festung-Umgebungs-Plan von Przemyśl fort nosi oznaczenie Lagerfort X (Orzechowce). W 1896 r. dokonano próbnego ostrzału fortu w celu sprawdzenia odporności poszczególnych jego elementów. Doświadczenie wykazało, że fort jest przestarzały. W latach 1897-1900 fort zmodernizowano. Wzmocniono konstrukcję kazamat, na skrzydłach wału piechoty zbudowano 2 baterie pancerne, a na skrzydłach wału górnego 2 tradytory pancerne. Rozebrano obronny mur szyjowy z półbastionami i bramą oraz 3 kaponiery w fosie. W zamian do ścian koszar dobudowano 2 kaponiery szyjowe, zaś w fosie zbudowano 2 podwójne przeciwstokowe, pancerne kaponiery grodzowe. W 1909 r. fort uzbrojony był w 4 działa 15 cm M.61 na wysokich lawetach na wale górnym, 8 dział kazamatowych 6 cm M.99 (4 w tradytorach i 4 w kaponierach), 4 działa 8 cm M.94 w wieżach pancernych baterii na skrzydłach dolnego wału, 4 działa kazamatowe 8 cm M.98 na lawetach do strzelnic minimalnych w kaponierach, 2 rezerwowe stanowiska polowych dział 9 cm M.75/96 oraz 4 karabiny maszynowe 8 mm M.93 w kaponierach. Załogę fortu w 1901 r. - wraz z bateria sprzężoną - stanowiła 1 kompania piechoty, 1 kompania artylerii fortecznej i 8 pionierów (saperów). Zadaniem fortu była obrona odcinka od drogi do Pruchnika do potoku Rada, wzgórz w rejonie Batycz oraz na wsch. i pd. od Trójczyc, a także flankowanie baterii sprzężonej i międzypól w kierunku fortów XIa i Xb. W czasie 1 oblężenia twierdzy (18.09-9.10.1914) fort X wspierał obronę sąsiedniego fortu XIa „Cegielnia” szturmowanego przez artylerię i piechotę rosyjską. Przed poddaniem twierdzy w 2 oblężeniu (9.11.1914-22.03.1915) fort wysadzono w powietrze. Podczas 3 oblężenia (29.05-4.06.1915), w dn. 2.06.1915 r. po uprzednim ostrzelaniu pociskami kalibru 42 cm i poważnym uszkodzeniu zdobyła fort niemiecka 11. Bawarska Dywizja Piechoty. W l. 1920-1930 rozebrano koszary szyjowe i mury Carnota. Obecnie Związek Gmin Fortecznych Twierdzy Przemyśl prowadzi prace remontowe terenu fortu.

Opis

Fort GHW (Gürtelhauptwerk) X „Orzechowce”, jest fortem artyleryjskim dwuwałowym, opancerzonym, zbudowanym w systemie fortowym grupowym. Fort zlokalizowany na południowy-wschód od wsi Ujkowice, ok. 500 m na południowy-zachód od drogi Przemyśl - Pruchnik.

Powierzchnia fortu z odcinkiem drogi fortecznej, bez baterii sprzężonej i wału łączącego, w granicach dawnych działek fortecznych ok. 6,9 ha.

Fort zbudowany jest na planie pięcioboku, z kleszczowo załamanym odcinkiem szyjowym. Dzieło otacza sucha fosa. Zachowane są pozostałości koszar szyjowych z poterną prowadząca do schronu centralnego. Częściowo zachowane kazamaty schronu mieściły 2 izby mieszkalne żołnierzy, 2 schrony pogotowia, ubikację i podręczny magazyn amunicji. Ze schronu prowadzą wybieżnie na oba dziedzińce oraz poterna do zlikwidowanej w czasie przebudowy fortu kaponiery osiowej. Zachowany jest częściowo wał osłaniający koszary szyjowe i schron centralny, dolny wał piechoty z ruinami baterii pancernych ze stanowiskami 4 wież pancernych artyleryjskich i 2 obserwacyjnych oraz uszkodzona lewoskrzydłowa kaponiera grodzowa, przeciwstokowa. Do prawego barku przylega wał ziemny ze spłaszczonym stokiem, łączący fort ze sprzężoną baterią artylerii.

Obiekt dostępny dla zwiedzajczch. Przy zwiedzaniu należy zachować ostrożność, ze względu na niebezpieczeństwo spadnięcia ze szczytu górnego wału na teren po nieistniejących koszarach. Fort znajduje się na czarnym szlaku fortecznym oraz na trasie rowerowej po fortach Twierdzy Przemyśl.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 30.10.2014 r.

bateria X/B2 Orzechowce

Zachowana bateria X/B2 posiada duże wartości naukowe jako dzieło obronne zbudowane w systemie grupowym, sprzężone z głównym, opancerzonym fortem GHW X. Uczestniczyła w walkach podczas 1 i 3 oblężenia w 1914 i 1915 r. Jako istotny element zespołu fortyfikacji Twierdzy Przemyśl stanowi zabytek o znaczeniu europejskim.

Historia

Bateria powstała w latach 1886-1887, równocześnie z dwuwałowym fortem artyleryjskim głównym GHW X „Orzechowce”. Na mapie twierdzy Festung-Umgebungs-Plan von Przemyśl bateria nie posiada oddzielnej nazwy. W latach 1897-1900 podczas pancernej modernizacji fortu obwałowanie baterii oraz wał łączący ją z fortem GHW X przekształcony został poprzez spłaszczenie stoku. W 1901 r. bateria była uzbrojona w 4 działa 15 cm na wysokich lawetach fortecznych. Mała bateria na wale łączącym uzbrojona była w 2 działa polowe 8 cm M.75. W 1909 r. uzbrojenie małej baterii zmieniono na 2 działa polowe 9 cm M.75/96. Zadaniem baterii było panowanie nad wzgórzami w rejonie Batycz i uniemożliwienie urządzenia tam baterii oblężniczych przeciwnika. „Mała bateria” miała wzmocnić obronę międzypola pomiędzy fortami GHW X i GZW Xa. W czasie 1 oblężenia twierdzy (18.09-9.10.1914) baterie wspierały obronę sąsiedniego fortu XIa „Cegielnia” szturmowanego przez artylerię i piechotę rosyjską. Przed poddaniem twierdzy w 2 oblężeniu (9.11.1914-22.03.1915) zniszczono działa. Podczas 3 oblężenia (29.05-4.06.1915), w dn. 2.06.1915 r. po uprzednim ostrzelaniu przez ciężką artylerię baterie zdobyła niemiecka 11. Bawarska Dywizja Piechoty. W latach 1920-1930 rozebrano schrony pogotowia.

Opis

Bateria X/B2 jest baterią obrony dalekiej, sprzężoną z fortem GHW (Gürtelhauptwerk) X „Orzechowce”, zbudowaną w systemie fortowym grupowym. Bateria zlokalizowana jest na południowy-wschód od fortu X, w północno-zachodnim krańcu wsi Żurawica, ok. 500 m na zach. od drogi Przemyśl - Pruchnik. Granica pomiędzy wsiami Ujkowice i Żurawica oraz gminami Przemyśl i Żurawica oddziela baterię X/B2 od wału łączącego, „małej baterii” i fortu X. Powierzchnia baterii, wraz z wałem łączącym z fortem, w granicach dawnych działek fortecznych ok. 2,8 ha.

Bateria zbudowana jest na planie prostokąta. Od strony północnej i wschodniej dzieło otacza sucha fosa o spłaszczonym stoku. Zachowany jest wał ze stanowiskami ciężkich armat fortecznych rozdzielonymi poprzecznicami. Od strony szyjowej oraz z obu boków baterię zamyka wał ziemny z wąską fosą i dwoma przejazdami w miejscu niezachowanych bram: w szyi i w barku zachodnim, od strony „małej baterii”. Teren baterii porośnięty jest samosiejkami, w części zachodniej lasem.

Do lewego, zachodniego barku baterii przylega wał z fosą suchą o spłaszczonym stoku. W początkowym odcinku wał biegnie w kierunku zach., następnie załamuje się na północny-zachód, w kierunku fortu GHW X. Bezpośrednio za załamaniem, znajduje się „mała bateria”. Są to dwa stanowiska armat polowych, rozdzielone poprzecznicą. Kolejne dwie poprzecznice oddzielają stanowiska ogniowe od pozostałych odcinków wału. „Mała bateria”, wał łączący i fosa porośnięte są drzewami, głównie robinią akacjową, samosiejkami wyrosłymi z drzew stanowiących dawniej maskę czołową wału.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Dzieła obronne znajdują się na północnym odcinku czarnego, fortecznego szlaku turystycznego oraz na trasie rowerowej po fortach Twierdzy Przemyśl.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 05.11.2014 r.