Na uwagę zasługuje fakt kompleksowego, osiowego rozplanowania zespołu.

Historia

Kościół rzymskokatolicki w Uhercach został ufundowany w 1745 r. przez właściciela wsi Józefa Malickiego, późniejszego kasztelana sanockiego. W 1749 r. erygowana została w Uhercach parafia. Pierwszy, drewniany kościół istniał zaledwie kilkanaście lat. Na jego miejscu w l. 1754-1757 wzniesiono murowany kompleks sakralny, ufundowany przez Jakuba Jaworskiego, kanonika przemyskiego i prepozyta leskiego. Zespół został zaprojektowany prawdopodobnie przez architekta Gottfrieda Hoffmana. Na przełomie XVIII i XIX w. wykonana została iluzjonistyczna polichromia, przemalowana w 1901 r. przez Jana Tabińskiego. W tym samym roku powiększono dawny skarbczyk, usytuowany od pd. i zamieniono go na zakrystię, a dawną zakrystię od pn. zamieniono na skarbiec. W l. 1979-1988 przeprowadzono prace remontowe przy kościele, w l. 1994-1998 przy dzwonnicy. Kolejne prace remontowo-konserwatorskie przy świątyni przeprowadzono w l. 2007-2008, a w l. 2010-2011 przy murze obronnym.

Opis

Zespół usytuowany jest w zach. części miejscowości, po pn. stronie drogi przez wieś (tuż przy drodze), na niewielkim wyniesieniu terenu. Obszar zespołu wyznacza murowane ogrodzenie na planie prostokąta z owalnym zamknięciem od pn. Cechą charakterystyczną założenia jest symetria jego rozplanowania. W centrum placu usytuowany jest nieorientowany kościół, którego prezbiterium skierowane jest na pn. Od pd., na przedłużeniu osi symetrii świątyni, w linii ogrodzenia usytuowana jest dzwonnica, występująca niemal całym obwodem poza ujmujący ją mur ogrodzenia. Do zespołu prowadzą dwie bramki wejściowe zlokalizowane od pd. w ściętych narożnikach muru ogrodzeniowego oraz trzecia w murze od zach. W otoczeniu kościoła zachowało się kilka kamiennych nagrobków.

Późnobarokowy kościół złożony jest z jednoprzęsłowego, kwadratowego prezbiterium zamkniętego półkoliście, szerszej, dwuprzęsłowej nawy na rzucie prostokąta oraz dostawionej do nawy od pd. kruchty na rzucie prostokąta. Do prezbiterium od zach. przylega prostokątny skarbczyk, a od pd. nieco większa, prostokątna zakrystia (pierwotnie oba pomieszczenia były zapewne tej samej wielkości). W bryle obiektu dominują wysokie człony nawy i prezbiterium nakryte odrębnymi dachami dwuspadowymi, przy czym dach nad nawą jest nieco wyższy, z wertykalnym akcentem - ośmioboczną wieżyczką na sygnaturkę z latarnią. Zakrystia, skarbczyk i kruchta są znacznie niższe od głównych członów kościoła. Kruchta przekryta jest dachem dwuspadowym, pozostałe pomieszczenia dachami pulpitowymi. Kościół murowany jest z cegły, otynkowany, dachy pokryte blachą. Ściany podzielone są pilastrami - wokół prezbiterium pojedynczymi, w nawie od wsch., zach. i pn. parzystymi. Trójpolowa fasada z podziałami płycinowo-ramowymi, zwieńczona szczytem, opracowana została bardziej dekoracyjnie. Podzielona została pilastrami toskańskimi podtrzymującymi przełamujące się belkowanie. Nieco powyżej połowy wysokości ściany, w środkowym polu znajduje się okno, a w polach bocznych muszlowe nisze z rzeźbami śś. Piotra i Pawła. Wolutowy szczyt podzielony dwoma pilastrami zwieńczony został trójkątnym przyczółkiem. Okna prostokątne, zamknięte są łukiem odcinkowym, w profilowanych, uszatych obramieniach. Wewnątrz ściany podzielone są pilastrami (w nawie zdwojonymi) podtrzymującymi bogato profilowane, łamane belowanie. W nawie, w polach pomiędzy pilastrami znajdują się głębokie wnęki arkadowe. Prezbiterium, nawa i skarbczyk przesklepione są kolebką na gurtach; w kruchcie i zakrystii sklepienia krzyżowe. Wnętrze dekorowane polichromią figuralno-ornamentalną (m. in. iluzjonistyczne ołtarze we wnękach arkadowych). Zachowane wyposażenie wnętrza z 2 poł. XVIII w., m. in. ołtarz główny, ołtarze boczne przy tęczy, ambona.

Wolnostojąca, murowana z cegły, późnobarokowa dzwonnica rozplanowana została na rzucie kwadratu. W bryle obiektu wprowadzony został wyraźny podział na dwie kondygnacje (górna nieznacznie niższa). Kondygnacje wydzielono malowniczo przełamującym się, bogato profilowanym belkowaniem wieńczącym dolną kondygnację. Ściany górnej kondygnacji są lekko wklęsłe. Naroża ścian w obu kondygnacjach ujęte zostały zdwojonymi pilastrami na cokołach wydzielonych profilowanymi gzymsami. W dolnej kondygnacji zastosowano pilastry w typie toskańskich, w górnej - korynckich. Bogato profilowane belkowanie wieńczące górną kondygnację jest wygięte na osiach ścian ku dołowi. W polach ścian dolnej kondygnacji znajdują się prostokątne wnęki i okna zamknięte łukiem segmentowym; w polach górnej kondygnacji prostokątne okna zamknięte łukiem półkolistym ujęte są obramieniami. Dzwonnicę kryje blaszany, baniasty hełm z latarnią przechodzący w dolnej części w dach czterospadowy z czterema okulusowymi lukarnami.

Współczesny kościołowi i dzwonnicy wysoki mur otaczający zespół wzniesiony został z kamienia i cegły. Jest to obiekt o charakterze obronnym, z licznymi, równomiernie rozmieszczonymi, rozglifionymi otworami strzelniczymi od wsch., zach. i pd. oraz segmentowo zamkniętymi wnękami od wewnątrz w części pn. Mur zwieńczony jest profilowanym gzymsem i nakryty dwuspadowym daszkiem gontowym. W obwodzie znajdują się trzy bramki (dwie węższe, ujęte profilowanymi obramieniami i zwieńczone trójkątnymi szczytami w narożnikach pd.-wsch. i pd.-zach. oraz szersza od zach. nakryta blaszanym, czterospadowym daszkiem), nieco wyższe od samego muru, z otworami wejściowymi zamkniętymi półkoliście. Mur oprócz funkcji dekoracyjnej i - jak wynika z rozplanowania całego kompleksu - organizującej przestrzeń wewnętrzną zespołu miał zapewne chronić także przed zagrożeniem jakie stanowiły jeszcze w tym czasie bandy beskidników. W obrębie ogrodzenia zachowały się pozostałości dawnego cmentarza przykościelnego. Są to kamienne i żeliwne nagrobki z XIX i pocz. XX w. (najstarszy z ok. 1829 r.).

Obiekty dostępne dla zwiedzających z zewnątrz, możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Ryszard Kwolek, OT NID w Rzeszowie, 28-09-2015 r.