W połowie XVIII w. budynek wykorzystany przez J. K. Branickiego do podkreślenia dominującej roli kościoła wystawionego we wsch. pierzei rynku, którego rozbudowana fasada nawiązywała do pałacowych założeń barokowych.

Historia

W 1633 r. starosta tykociński Krzysztof Wiesiołowski sporządził zapis na budowę domu dla dwunastu inwalidów wojennych. Tytułem uposażenia przyznał fundacji dobra Dolistowo i wieś Radzie. Wiesiołowski wykupił na ten cel dwie działki miedzy wsch. pierzeją rynku a rzeką i zaczął budować alumnat. Po śmierci fundatora w 1637 r. Władysław IV potwierdził przywilej fundacyjny, a budowę kontynuowała wdowa po Wiesiołowskim - Aleksandra. Budowany w latach 1634-1643 alumnat miał formę parterowego czworoboku z dziedzińcem wewnętrznym i dwoma basztami w narożnikach od strony rzeki. W 1645 r. trwało jeszcze wykańczanie budynku. W skrzydle pd. mieściła się kaplica. Budynek został zapewne częściowo zniszczony w czasie potopu, ponieważ w 1698 r. wymagał poważnych napraw. W l. 1745-1767 Jan Klemens Branicki w ramach porządkowania miasta, przebudował rynek i otaczającą go zabudowę, w tym alumnat. Rozebrano wówczas baszty narożne, elewacje pozbawiono pierwotnego detalu architektonicznego pozostawiając gzyms koronujący, przez co budynek nabrał cech późnobarokowych. Przebudowano kaplicę i na nowo przesklepiono wnętrza. W czasie zaboru pruskiego kaplicę w alumnacie zamieniono na zbór protestancki. W XIX w. alumnat pełnił rolę zakładu dobroczynnego i w takiej formie przetrwał do I wojny światowej, podczas której został uszkodzony i przestał pełnić swoją pierwotną rolę wyznaczoną przez fundatora. Remontowany w latach 1929-1930 i później. Po 1945 r. budynek wykorzystywany był na różne potrzeby. Mieściły się tu m.in.: świetlica, sala widowiskowa urządzona w kaplicy, pomieszczenia organizacji młodzieżowych, skład nawozów sztucznych, schronisko PTTK. Od 1993 r. własność prywatna, obecnie pełni funkcję hotelowo-restauracyjną.

Opis

Alumnat usytuowany jest w centralnej części miasta, w pobliżu mostu na Narwi, na jej lewym brzegu, w pn. pierzei ul. Poświętnej i wsch. pierzei ul. Puchalskiego. Pd.-zach. narożnik budynku przylega do rynku. Barokowy. Murowany z cegły, tynkowany.

Założony na rzucie prostokąta zbliżonego do kwadratu, z wewnętrznym, kwadratowym dziedzińcem. Narożnik pd.-zach. ścięty, nieco wysunięty, z przejazdem na dziedziniec. W narożniku pd.-wsch. kwadratowa w rzucie d. kaplica z absydą od wsch. wysuniętą poza obrys zewnętrzny muru. Układ pomieszczeń szeregowy, z przelotowymi sieniami w trzech skrzydłach. W narożach od pn. umieszczono dwa wejścia do pomieszczeń z dziedzińca. Bryła złożona z czterech jednokondygnacyjnych skrzydeł otaczających kwadratowy dziedziniec wewnętrzny. Skrzydła nakryte dachami dwuspadowymi z facjatkami w połaciach od strony dziedzińca. Elewacje z niewielkim, kamiennym cokołem, gładkie, tynkowane, zwieńczone profilowanym gzymsem koronującym. W narożniku pd.-zach. przejazd bramny zamknięty łukiem koszowym. Otwory okienne i drzwiowe zamknięte łukami odcinkowymi. Pomieszczenia przykryte sklepieniami kolebkowymi z lunetami.

Zabytek dostępny całorocznie.

Oprac. Joanna Kotyńska-Stetkiewicz NID OT Białystok, 14-11-2014 r.