Projekt przebudowy z 1871-1872  zlecony przez ówczesnych właścicieli rodzinę von Saurma-Jeltsch wykonał Karl Heidenreiche, twórca m.in. pałacu w Pławniowicach, a także uczeń znanego berlińskiego architekta autora wielu śląskich rezydencji Karla Lüdeckiego. W pobliskim kościele znajduje się cenna ekspozycja bogato zdobionych sarkofagów rodziny von Reiswitz jednych z właścicieli zamku. Dużą wartość mają również zachowane ubranka, należy podkreślić fakt iż jest to największy zbiór sarkofagów dziecięcych w Polsce o bogatej polichromii.

Historia

Pierwsza wzmianki odnośnie dóbr w Tworkowie pochodzą z 1525 roku, i dotyczą przeniesienia własności wsi oraz Zamku na rzecz Jana Sup von Fullsteina. Przebudowy starej średniowiecznej budowli podjął się Kasper Wyskota z Wodnika (sędzia krajowy),a za datę jej rozpoczęcia bądź ukończenia przyjmuje się 1567 r. wyryty w kamiennym detalu wieży. W 1574 roku renesansowe założenie przejmuje Jan von Beeß von Cӧln und Katowitz, sędzia ziemski opolsko-raciborski. Po jego śmierci w 1585 roku zamek zostaje sprzedany Hynkowi Petrowiczowi Charwatowi z Wieczy, który ukończył budowę. Lata 1621-1637 to rozbudowa i modernizacja wnętrz, a wśród kolejnych właścicieli możemy wymienić: Wilhelma Boreck, Ewe Boreck, Wacława Reiswitz, Jana Władysława Reiswitz, Zofie Eleonora von Reiswitz, Bogumiła von Tracht, rodzinę Curschwan, a także Bogumiła Leopolda von Eichendorff. W latach 80-tych XVIII wieku Jan Eichendorff założył wokół zamku park i powiększył istniejące już stawy. Po przejęciu przez rodzinę von Saurma-Jeltsh obiekt w 1872-1874 przechodzi on gruntowną przebudowę i zyskuje stylu neorenesansowym według projektu architekta Karla Heidenreicha z Kupiz. W 1876 roku wieże wyposażono w zegar czterotarczowy. Układ wnętrz pozostał niezmieniony dodano gabinet i pokój bilardowy w północno-zachodnim pawilonie. Wybudowano okrągłą basztę przy wschodnim skrzydle, a do skrzydła północnego dodano dwukondygnacyjne krużganki. Zamek uległ zniszczeniu na skutek pożaru w nocy z 8 na 9 stycznia 1931 roku od tego czasu utrzymywany jest w formie trwałej ruinie. W marcu 1945 podczas trzy tygodniowych działań wojennych pałac został splądrowany, a także powtórnie podpalony. Przez następne lata popadał w ruinę, w 2003 został przejęty przez Gminę Krzyżanowice od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w Opolu. Teren częściowo uprzątnięto, wywieziono gruz i wycięto część samosiewów od 2009 roku obiekt otwarto dla zwiedzających. Według legend zamek posiadał ,,białą damę’’ która po raz ostatni ukazała się podczas wigilii 1930 roku.

Opis

Obiekt położony jest na skarpie w północno-wschodniej części wsi. Częściowo otoczony fosą, której mury widoczne są przy południowej elewacji, od stronu północnej graniczy z korytem rzeki Psiny. Najbliższe otoczenie stanowią pozostałości założonego w latach 80-tych XVIII wieku parku krajobrazowego w postaci starodrzewu w skład, którego wchodzą m.in.: lipy, wiązy oraz buki porośnięte przez bluszcz pospolity, w jego wschodniej części zlokalizowane są murowane piwnice pochodzące z XVI/XVII wieku. Całość ogrodzona jest siatką i zamknięta metalowym ogrodzeniem. Obiekt w latach 1872-1874 przeszedł gruntowną przebudowę według projektu Karla Heidenreicha, zyskał wówczas styl neorenesansowy powstały na renesansowym zrębie. Zamek wzniesiono na otwartym na południową stronę rzucie zbliżonym do litery C, składa się z trzech skrzydeł, które otaczają otwarty arkadowy dziedziniec. Skrzydło zachodnie jest dłuższe w jego skład wchodzi czworoboczna wieża zegarowa, druga wieża o formie cylindrycznej zlokalizowana jest w południowo-zachodnim narożniku. Układ pomieszczeń nieregularny, głównie jednotraktowy. Obiekt jest murowany, wykonany z cegły z domieszką kamienia, pierwotnie otynkowany, charakteryzuje się nieregularnym układem osi za wyjątkiem dziedzińca arkadowego. Główne elementy ozdobne elewacji stanowią fragmenty gzymsów, boniowania, a także ozdobnych obramień okiennych czy szczytów. Na uwagę zasługują dwie niewielkie nisze w elewacji frontowej, skrzydła wschodniego zamknięte niewielkim trójkątnym frontonem, wewnątrz których znajdowały się kamienne figury przechowywane obecnie w lokalnym kościele. Od 1931 roku utrzymywany w formie trwałej ruiny, brak oryginalnego wyposażenia i wystroju wnętrz.

Wstęp na obiekt jest odpłatny. Godziny zwiedzania poniedziałek-piątek: 11:00-19:00, sobota-niedziela: 13:00-19:00, kontakt telefoniczny z dozorcą obiektu - tel. 032 4196128.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 07.08.2014 r.

Bibliografia

• Chrzanowski T., Kornecki M., Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Tom VII Województwo Opolskie, Zeszyt 13 Powiat Raciborski, Warszawa 1967.
• Pilch J., Leksykon zabytków architektury Górnego Śląska, Warszawa 2008.
• Newerla P., Wawoczny G., Zamki i pałace dorzecza górnej Odry, Racibórz 2007
• Binacz, Tworków wczoraj i dziś, Warszawa 2007
• Pracownia architektoniczna prof. arch. Jerzy Witeczek, Prace konserwatorskie i zabezpieczające ruin zamku w Tworkowie, Gliwice 2006,  (Numer inwentarza: 14209, Archiwum Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków
• Tworków Zamek. Inwentaryzacja wstępna. (Numer inwentarza: 4416/x, Archiwum Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków).