Zachowane ozdobne nagrobki i grobowce cmentarza stanowią przykład XIX-wiecznej historyzującej sztuki sepulkralnej.

Historia

Turek po raz pierwszy wymieniony został w bulli papieża Innocentego II wydanej w 1136 r. jako własność arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. 25 kwietnia 1341 r. Turek uzyskał z rąk arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława prawa miejskie. W latach 20-tych XIX w. na terenie Turku, podobnie jak w innych miejscowościach tej części wschodniej Wielkopolski rozpoczęło się intensywne osiedlanie imigrantów pochodzenia niemieckiego oraz czeskiego zawodowo związanych z rzemiosłem tkackim i sukienniczym. W ciągu następnych dziesięcioleci intensywny rozwój rzemiosła, a pod koniec tego stulecia industrializacja tej części zaboru rosyjskiego związana z rozwojem przemysłu tkackiego, doprowadziły do wzrostu populacji mieszkańców wyznania ewangelickiego. W 1827 r. powołano w Turku filię gminy ewangelickiej we Władysławowie. W 1830 r. protestanccy mieszkańcy konfesji ewangelicko-augsburskiej stanowili jedną piątą część ludności Turku. W 1849 r. wg proj. arch. Henryka Marconiego wzniesiony został dla nich kościół ewangelicki.

Pierwotnymi miejscami pochówku w mieście były cmentarze przykościelne dawnego kościoła pw. św. Jana Chrzciciela oraz dawnej kaplicy szpitalnej pw. św. Ducha położonej przy obecnej ul. Mickiewicza. Pierwszy zamiejski cmentarz rzymsko-katolicki został założony w 1821 r. na tzw. Lipce (wg tradycji tak nazywała się położona w tym miejscu osada) po północnej stronie Turku przy wschodniej stronie drogi prowadzącej do Władysławowa. Po wypełnieniu jego przestrzeni pochówkami, naprzeciwko niego, po drugiej stronie drogi, w 1893 r. założono kolejny cmentarz rzymsko-katolicki „na Kobylarce”. Cmentarz ewangelicki został założony w 1822 r., niemal równolegle z wytyczeniem pierwszego zamiejskiego cmentarza rzymsko-katolickiego „na Lipce”.

Opis

Cmentarz ewangelicki w Turku położony jest w północnej części miasta, po wschodniej stronie ul. Chopina. Jego murowane i otynkowane ogrodzenie wyznacza granice nekropolii od pn., zach. i wsch., natomiast w części pd. przylega on do cmentarza rzymsko-katolickiego „na Lipce”. W pn. zach. narożniku nekropolii wzniesiony został niewielki dom grabarza. Umiejscowiona na pd. od niego brama wejściowa, niegdyś posiadająca monumentalna klasycystyczną formę, po przebudowie przeprowadzonej po 1945 r. została znacząco uproszczona.

Teren cmentarza jest zadrzewiony - stare okazy drzew nadają mu bardzo malowniczy charakter. Obok prostych grobów otoczonych typowym dla cmentarzy ewangelickich żeliwnym ogrodzeniem usytuowane są na nim wystylizowane pomniki oraz okazałe murowane grobowce komorowe. Spośród nich na szczególną uwagę zasługują m. in. monumentalny wolnostojący grobowiec Penthów w formie neoklasycznej kaplicy, secesyjno-naturalistyczny pomnik pastora Jerzego Sachsa i Ireny Róży Sachs, neogotycki pomnik Johanna Gottlieba Neumanna czy symboliczny pomnik rodziny Boechter (1883 r.) dekorowany alegorią Życia (figura przedstawiająca kobietę) i Śmierci (ścięte drzewo z leżącą obok ludzką czaszką). Obecnie na cmentarzu składane są również pochówki rzymsko-katolickie. Przeniesiono tu również szczątki z wiejskich cmentarzy zlikwidowanych w powodu eksploatacji prowadzonych przez okoliczne kopalnie węgla brunatnego.

Cmentarz dostępny dla zwiedzających.

oprac. Tomasz Łuczak, 16-11-2015 r.