Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

miejsce kultu - Zabytek.pl

miejsce kultu


miejsce kultu poł. X w. Tumlin-Podgród

Adres
Tumlin-Podgród

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. kielecki, gm. Miedziana Góra

Jedna z kilku gór w rejonie, obok Św. Krzyża, Góry Dobrzeszowskiej, Góry Zamczysko w Widełkach koło Daleszyc i Gródka Leśnego koło Przysuchy interpretowanych jako wczesnośredniowieczne miejsca kultu pogańskiego.

Historia

Domniemany ośrodek kultowy działał zapewne na wschodnich kulminacjach Góry Grodowej przed poł. X wieku. Być może na przełomie XI i XII w. dawne wały kultowe zostały wykorzystane przy budowie umocnień drewniano-ziemnych o charakterze militarnym wokół grodu, który funkcjonował najwyżej przez kilka dekad. Obiekt został w znacznym stopniu zniszczony przez kamieniołomy (nieczynne od pd. i wciąż eksploatowane od pn.).

Opis

Lokalizacja i opis stanowiska: Góra Grodowa w Tumlinie leży w zach. części Pasma Tumlińskiego Gór Świętokrzyskich, ok. 11 km na płn.-zach. od Kielc. Wg różnych źródeł ma 386, 394,6 lub 399 m n.p.m. Jej wysokość względna wynosi ok. 100 m. Ośrodek kultowy znajdował się na wsch. kulminacjach góry, na których widoczne są fragmenty wałów kamienno-ziemnych, zniszczonych w części przez kamieniołomy. Nie jest do końca jasne czy obejmował on tylko obszar otoczony podwójną linią wałów, w bezpośrednim sąsiedztwie kamieniołomów, wokół XIX-wiecznej kaplicy (jak chciała E. Gąssowska), czy również najbardziej na wschód wysunięte wypiętrzenie Góry Grodowej, ujęte pojedynczym pierścieniem wałów (jak to rekonstruowali J. Kuczyński i Z. Pyzik). Zach. część obiektu zachowana jest w postaci przesmyku pomiędzy kamieniołomami oraz reliktów dwóch linii wałów biegnących po wsch. i zach. stronie murowanej kaplicy i fosy pomiędzy nimi. Wały zachowały się miejscami do 2 m wysokości. Miały pierwotnie ok. 5 m szerokości u podstawy. Być może od zach. znajdowała się trzecia linia umocnień. Zamykały one pierwotnie obszar o wymiarach ok. 130x80 m. Kulminacja wsch. o wymiarach ok 25x50 m, otoczona jest od strony wsch. wałem, otwartym w kierunku zach. Najlepiej zachowane fragmenty mają ok. 1 m wysokości i ok 2,5-4 m szerokości u podstawy. Fosa wewnętrzna, oddzielająca plateau kopca od wału, ma ok 6-7 m szerokości.

Stan i wyniki badań archeologicznych: W 1958 i 1960 r. przeprowadzono badania powierzchniowe, które zarejestrowały 5 stanowisk na wsch. i pd.-wsch. zboczu Góry Grodowej. W 1960 r. J. Kuczyński i Z. Pyzik założyli jeden wykop w obrębie wałów (po zach. stronie kaplicy, ok. 4,5 m od niej) oraz dwa wykopy na wsch. stoku Góry. W 1967 r. J. Kuczyński i B. Kowalczykowa prowadzili badania na wale wsch. części założenia. W 1986 r. Eligia Gąssowska wykonała przekop przez wał wschodni zach. części obiektu. Brak warstwy kulturowej oraz zabytków z okresu średniowiecza na kulminacji (przy równoczesnym odrzuceniu możliwości całkowitego zniszczenia nawarstwień podczas budowy kaplicy i na skutek niwelacji) oraz interpretacja wałów poprzez analogie do Łyśca oraz Ślęży, skłonił badaczy do przyjęcia tezy o funkcjonowaniu w tym miejscu ośrodka kultowego. W wyniku tych prac ustalono też, iż wały zach. części założenia zbudowano z rumoszu kamiennego, a w części wsch. były kamienno-ziemne. Czas ich powstania określono na „przed połową X w.”, chociaż wiek pobranej w 1986 r. próbki węgla z gniazda spalenizny w stropowej części wału na podstawie analizy 14C mieści się w przedziale 1047-1193 AD. Badania na zboczach Góry odsłoniły pozostałości dwóch chat z paleniskami/ogniskami, których chronologię początkowo określono na IX-XI wiek. Przeprowadzona przez C. Hadamika analiza ceramiki z osady skłoniła go do zmiany datowania na XI i XII oraz XIII w., co jest zbieżne z wynikami datowania 14C skupiska spalenizny z wału, interpretowanego przez tego badacza jako pozostałości elementów drewnianych np. częstokołu. Z tego względu widzi on obiekt w Tumlinie jako założenie obronne, funkcjonujące na przełomie XI i XII w i zapewne w XII w., któremu towarzyszyła osada podgrodowa na wsch. stoku wzgórza. Choć nie wyklucza on, że starszy wał kamienny, który pierwotnie otaczał miejsce plemiennego ośrodka kultowego, został następnie wykorzystany przy budowie grodu z XI/XII wieku.

Zabytek dostępny. Prowadzi do niego szlak czerwony im. Edmunda Massalskiego.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 27-04-2016 r.