Fundatorami byli przedstawiciele znanego lokalnego rodu von Thaden, propagatorów pietyzmu, ruchu odnowy religijnej popularnego na terenie państwa pruskiego.

Historia

W czasach przedhistorycznych, niedaleko dzisiejszego pałacu, w miejscu kościoła średniowiecznego rósł gaj dębowy oraz stał posąg Trzygłowa. Słowiańskie miejsce kultu zostało zniszczone przez misjonarzy chrześcijańskich.

Według literatury dwór wybudowany został w okresie wojny trzydziestoletniej (1616-1648), obecnie zachowały się po nim częściowo mury piwniczne. Nie wiadomo jak wówczas wyglądał, zapewne miał obronny charakter. Po jego południowo-wschodniej stronie usytuowany był sad. Z inicjatywy Christiana von Mellin został przebudowany po zakończeniu II wojny śląskiej (ok. 1745r.). Prawdopodobnie w tym czasie powstał ogród po południowo-wschodniej stronie na miejscu wcześniejszego sadu. W I połowie XIX wieku dokonano kolejnych modernizacji siedziby szlacheckiej, w wyniku których powstał istniejący do dzisiaj ryglowy budynek na rzucie prostokąta, o boniowanych, otynkowanych elewacjach i dwuspadowym dachu naczółkowym. Prawdopodobnie w tym czasie założono park krajobrazowy usytuowany po południowej oraz zachodniej stronie dworu oraz przekształcono ogród o wschodu. Po śmierci Heinricha Victora von Oertzen w bitwie po Lipskiem (1813) roku, majątek w Trzygłowiu wraz z ręką córki Hanriette otrzymał w 1820 Adolph von Thaden, postać znana m.in. z czynnyego udziału w życiu religijnym Prus. Dwór w Trzygłowiu stał się teraz miejscem znaczących wydarzeń politycznych w skali Pomorza Zachodniego jak i dawnego państwa pruskiego

W XVII i XVIII na terenie Wittenbergi i Prus rozpowszechnił się w luteranizmie nurt zwany pietyzmem. Kładł on nacisk na intensywną modlitwę, studiowanie Biblii, udział w pobożnych zgromadzeniach religijnych, rygorystyczną moralność oraz działalność charytatywną. Duży wpływ na uformowanie się nowego kierunku mieli Philipp Jakob Spener z Berlina oraz August Hermann Francke z Halle. Głównym ośrodkiem pietyzmu na Pomorzu Zachodnim był majątek ziemski w Trzygłowiu, gdzie wokół osoby Adolph von Thaddena (1796-1882) organizowało się wiele wybitnych pomorskich oraz brandenburskich rodów. Z majątkiem trzygłowskim oraz Thadenami związany był również przez pewien czas Otto von Bismarck, późniejszy kanclerz Niemiec

W 1817 roku, król pruski Fryderyk Wilhelm III utworzył Ewangelicki Kościół Unii Staropruskiej (Evangelische Kirche der altpreußischen Union). W tym samym roku zawiązał się ruch religijny w państwie pruskim krytykujący postępowanie władz kościelnych w kwestii reformy doktrynalnej. Należeli do niego konserwatywni pastorzy i teologowie wywodzący się ze środowiska pietystów skupionych na uniwersytecie w Halle, a także część pruskiej szlachty zwłaszcza na Pomorzu gdzie pod opieką Adolfa von Thaddena organizowane były staroluterańskie Spotkania Trzygławskie (Trieglaffer Konferenzen). Po 1830 roku ruch ten przekształcił się w organizację separatystyczną i na synodzie we Wrocławiu w 1841 roku odłączył się od Kościoła państwowego jako Kościół Ewangelicko-Luterański w Prusach (evangelisch-lutherischen Kirche in Preußen). Pomimo represji ze strony pruskiej biurokracji w 1845 roku staroluteranizm uzyskał legalizacje

Pierwsza konferencja pietystów w Trzygłowiu odbyła się w 1820 roku. W latach 30. XIX wieku uczestniczyło na niej ok. 100 osób. W związku z rosnącą liczbą uczestników w 1842 roku do północnej ściany szczytowej dworu dostawiono dobudówkę mieszczącą salę konferencyjną w której odbywały się Spotkania Trzygłowskie. Przez pewien czas sala konferencyjna pełniła również funkcje świątyni staloluterańskiej, ponieważ podczas nabożeństw w miejscowym kościele dochodziło do konfliktów z miejscową gminą kościoła unijnego. W 1855 roku wybudowano drugi kościół przeznaczony dla gminy staroluterańskiej.

W 1882 r. majątek odziedziczył Reinhold von Thadden (1825-1903). Po jego śmierci w 1903 roku właścicielem został Adolf von Thadden (1858-1932) wraz z małżonką Ehrengard Pauline von Gerlach (1868-1909)

W latach 1903-1906 z inicjatywy Adolfa von Thadden rozbudowano siedzibę rodu przekształcając ją w pałac. Zachowano stary dwór, do którego dobudowano do niego okazałą murowaną część po stronie południowej. Rozbudowy dokonała bliżej nie określona firma z Berlina. Wewnątrz budynku zainstalowano centralne ogrzewanie na parę wodną oraz instalację eklektyczną z agregatem prądotwórczym.

Po wojnie, w latach 1918-1920 zorganizowano trzy konferencje, które poruszały kwestie religijne oraz społeczne wynikające z nowej trudnej sytuacji w Niemczech i na Pomorzu Zachodnim. Organizatorem drugiej i trzeciej konferencji była Elizabeth von Thadden, późniejsza działaczka podziemia antynazistowskiego, skazana na śmierć w 1944 r.

Po zakończeniu wojny w pałacu stacjonowały wojska radzieckie. Następnie budynek użytkowany był przez Państwowe Gospodarstwo Rolne, Stację Hodowli Roślin (od 1969), Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „Marol” sp. z o.o. (od 1992). Obecnie pałac jest własnością prywatna.

Opis

Położona nad jeziorem Trzygłowskim siedziba szlachecka jest zespołem składającym się z pałacu, parku oraz zabudowy folwarku. Otaczający rezydencje zespół zieleni jest zróżnicowany pod względem kompozycji. Od zachodu i południa położony jest park krajobrazowy, natomiast od wschodu park o geometrycznym układzie, prawdopodobnie relikt dawnego ogrodu.

Pałac, założony na nieregularnym rzucie, składa się z korpusu głównego oraz dwóch różnej wielkości skrzydeł bocznych. Korpus główny oraz skrzydło południowe są wymurowane, natomiast skrzydło północne wzniesiono w konstrukcji ryglowej. Murowaną część pałacu wzniesiono w formach eklektycznych, nawiązujących do baroku oraz romanizmu, natomiast ryglową w duchu lokalnego klasycyzmu. Na malowniczą i asymetryczną bryłę składają się dwie wieże - wieloboczna i okrągła, liczne ryzality, szczyty, facjata oraz wykusz. Korpus główny oraz skrzydło północne nakryto dachem mansardowym, natomiast skrzydło południowe - dachem dwuspadowym z naczółkiem. Wieże zwieńczone są hełmami cebulastymi. Strych doświetlają lukarny: owalne nad częścią południową oraz mające formę „wolego oka” nad skrzydłem północnym. Asymetryczne elewacje pałacu opracowano w sposób zróżnicowany pod względem kompozycji i charakteru detalu. Narożniki podkreślono pilastrami w wielkim porządku. Okna o zróżnicowanej wielkości i formie, zamknięte zostały prosto oraz łukami pełnymi i koszowymi. W fasadzie korpusu ryzalit wejściowy, usytuowany przy ośmiokątnej, narożnej wieży, zwieńczono szczytem o wklęsło wypukłym wykroju. Portal główny o półkoliście zamkniętym otworze drzwiowym, zwieńczono wklęsło-wypukłym naczółkiem z kulami po bokach. Nad portalem umieszczono duże półkoliście zamknięte okno. Półkoliście zamknięte okna korpusu ujęto profilowanymi opaskami ze zwornikami zdobionymi muszlą oraz ornamentem roślinnym.

Na uwagę zasługuje neoromańska część elewacji zachodniej przy skrzydle południowym, z charakterystyczną kamienną przyporą oraz okrągłym wykuszem na piętrze. Piętro przepruto dwoma triforiami o pełnych łukach rozdzielonych kolumienkami. Pomiędzy piętrem a parterem elewacji umieszczono zamkniętą konchowo niszę. Ekspresję starości uzyskano poprzez wmurowanie ciosów kamiennych, akcentujących fragmenty murów, wspornik wykusza, obramienia okienne i archiwolty biforiów.

Pozostałe elewacje mają skromniejszy wygląd. W elewacjach skrzydła północnego widoczna jest nieotynkowana konstrukcja ryglowa.

Układ wnętrz jest nieregularny. Najbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem pałacu jest obszerna wielka sień z galerią arkadową na piętrze i okazałymi schodami. Wewnątrz zachował się kominek z herbem rodów von Thadden oraz von Gerlach.

Wnętrze wielkiej sieni doświetla duże okno z witrażem nawiązującym do pradawnej historii miejsca. Witraż przedstawia gaj dębowy, postać słowiańskiego boga Trzygłowa, dwa kruki i dwa miecze. Trzygław utożsamiony jest tutaj z germańskim bogiem Odynem, czego dowodem są przedstawienia kruków, będących jego atrybutami. W płycinowym parapecie galerii na oś dużego okna z witrażem zaakcentowano metalową ażurową kratą o wyraźnie secesyjnych formach. Na uwagę zasługują również pomieszczenia jadalni i salonu usytuowane w skrzydle południowym. Zachowały się tam boazerie oraz sztukaterie. Aranżacja wnętrz utrzymana jest w duchu neobaroku i częściowo secesji.

Obiekt jest własnością prywatną i dostęp jest ograniczony.

Oprac. Radosław Walkiewicz, 29.09.2014 r.