Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

układ ruralistyczny z tradycyjną zabudową - Zabytek.pl

układ ruralistyczny z tradycyjną zabudową


układ przestrzenny poł. XVI w. Trześcianka

Adres
Trześcianka

Lokalizacja
woj. podlaskie, pow. hajnowski, gm. Narew

Układ przestrzenny wsi jest dobrze zachowanym przykładem wsi rozplanowanej według zasad pomiary włócznej prowadzonej w poł.

XVI wieku. Układ zabudowy zagród (w szczególności domy usytuowane szczytem do drogi) nie uległ większym zmianom do dnia dzisiejszego. We wsi bardzo licznie zachowała się tradycyjna zabudowa drewniana (z końca XIX i 1. poł. XX w.) ze znaczą liczbą bogato zdobionych domów, których elementem charakterystycznym są pięknie dekorowane, malowane jaskrawymi kolorami okiennice, wiatrownice, narożniki, a także elewacje i szczyty. Ornamentyka ta jest niespotykana w innych regionach Polski i nawiązuje do zdobnictwa stosowanego w rosyjskim budownictwie ludowym. W centrum wsi po pn. stronie drogi usytuowana jest drewniana cerkiew prawosławna pw. św. Michała Archanioła z lat 1864-1866 stanowiąca dominantę architektoniczną wsi. Wieś jest jedną z atrakcji turystycznych szlaku Krainy otwartych okiennic.

Historia

Wieś Trześcianka powstała w XVI w. w trakcie wielkiej reformy gospodarczej i osadniczej zwanej pomiarą włóczną. Pomiara była rewolucyjna pod względem zmiany stosunków gospodarczo-społecznych i zadecydowała o wyglądzie krajobrazu kulturowego na następne kilkaset lat. Zlikwidowała pierwotne osadnictwo rozproszone i utworzyła regularne wsie ulicówki otoczone blokiem o niwowym układzie gruntów. Powstające podczas pomiary ulicówki ze względu na swój niezwykle zwarty i regularny układ zabudowy często określa się mianem wsi szeregowej: ulica w szeregówce biegła w linii prostej, zagrody miały nie tylko ten sam kształt, ale i tę samą wielkość oraz zbliżony, a nawet analogiczny, układ budynków. Charakterystyczną cechą ich wyglądu było usytuowanie chałup szczytem w kierunku do głównej drogi przechodzącej przez wieś. Budynki mieszkalne wznoszono na przylegających do siebie wąskich działkach. Niewielka ich szerokość niejako wymuszała sytuowanie poszczególnych budynków wzdłuż działki siedliskowej; zazwyczaj tuż za domem wznoszono zabudowania gospodarcze związane z hodowlą, a więc chlewy, stajnie i obory. Z kolei za tymi budynkami urządzano ogródki warzywne i sady. Za ogrodem budowano w poprzek siedliska stodołę, za którą biegła droga zagumienna. We wsi szeregówce zagrody mogły być lokalizowane po jednej lub po obu stronach drogi. Regularnej zabudowie odpowiadał regularny układ gruntów. Wyłamanie się z tego sprzężonego systemu w XVI-XVIII wieku było niemożliwe, a i później także bardzo trudne. Trwałość układu zabezpieczał tzw. przymus polowy związany z trójpolówką. Polegał on na corocznym zmianowaniu upraw w poszczególnych polach, przez co uniemożliwiał zabudowę rozproszoną. W 2. poł. XVII w. pobudowano w środku wsi cerkiew unicką, zaś w latach 60. XIX w. obecną świątynię.

Opis

Wieś położona równoleżnikowo, wzdłuż drogi woj. nr 685 wiodącej z Narwi do Zabłudowa z zagrodami po obu jej stronach. Od pn. i pd. zagrody obiegają drogi zagumienne. Zagrody mają kształt wąskiego, wydłużonego prostokąta położonego miedzy główną drogą biegnącą przez środek wsi a drogą zagumienną. Większość domów ustawiona szczytem do drogi, z bogato zdobionymi okiennicami, szczytami, wiatrownicami i węgłami. Budynki gospodarcze usytułowane w głębi wąskiej działki siedliskowej. W środku wsi, w pn. części zabudowy cmentarz przycerkiewny, otoczony murem ogrodzeniowym z bramami, na którym drewniana cerkiew wzniesiona w latach 1864-1866, konstrukcji zrębowej, na palnie prostokąta z wieżą-dzwonnicą na planie kwadratu, oszalowana.

Zabytek dostępny.

Oprac. Grzegorz Ryżewski OT NID w Białymstoku, 24-10-2014 r.