Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół klasztorny kanoników regularnych, ob. parafialny pw. Wniebowzięcia Matki Boskiej - Zabytek.pl

kościół klasztorny kanoników regularnych, ob. parafialny pw. Wniebowzięcia Matki Boskiej


kościół XII w. Trzemeszno

Adres
Trzemeszno, Plac Michała Kościeszy-Kosmowskiego 8

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. gnieźnieński, gm. Trzemeszno - miasto

Zespół kościoła klasztornego-parafialnego pw.Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny wraz z otaczającym go cmentarzem, dzwonnicą oraz plebanią stanowi wybitnej klasy zespół architektoniczny.

Związany z klasztorem benedyktynów od XII w. Obecny barokowy kościół zawiera w swych murach fragmenty romańskiej i gotyckiej świątyni. Projekt kościoła z 1762 roku przypisywany jest Efraimowi Schroegerowi. Po spaleniu w 1945 roku został zrekonstruowany w latach 1948-65. Późnobarokowa dzwonnica pochodzi z 1781 roku. Trzemeszeński kościół prezentuje unikalny w architekturze nowożytnej typ kościoła - martyrium związny z postacią św. Wojciecha..

Opis

Trzemeszno, miasto na Pojezierzu Gnieźnieńskim, położone nad jeziorami Trzemeszeńskim (dawniej zwanym Klasztornym) i Popielewskim, przy szosie Gniezno-Toruń oraz linii kolejowej z Poznania do Torunia. Osadnictwo okolic Trzemeszna sięga okresu neolitu. W miejscu obecnego miasta znajdował się zapewne gród przy najstarszym trakcie z Poznania i Gniezna przez Strzelno i Kruszwicę na Pomorze Gdańskie i Mazowsze. Tu powstał jeden z najstarszych zakonów benedyktyńskich w Polsce już w X wieku. Pisane wzmianki o klasztorze i usytuowanej przy nim osadzie targowej pochodzą z 1145 roku. Prawa miejskie Trzemeszno otrzymało przed 1362 rokiem. Do 1793 roku było w posiadaniu klasztoru. Od 1441 r. zgromadzenie benedyktyńskie w Trzemesznie stało się samodzielnym opactwem. Po kasacie, do 1806 r. było własnością króla pruskiego. Do 2 poł. XVIII w. Trzemeszno miało charakter rzemieślniczo-rolniczy. Po 1765 roku za czasów opata Michała Kościeszy Kosmowskiego lokowano tzw. Nowe Miasto. Przebudowano wówczas klasztor, kościół, wzniesiono alumnat, szpital św. Łazarza oraz okazały browar nad jeziorem Klasztornym. Po sekularyzacji, od 1836 r. nastąpiła rozbiórka zrujnowanego klasztoru i wikariatu. Pierwotny pałacyk opacki przebudowano na plebanię (l. 1843 - 62). Obecny wygląd nadano jej w l. 1985-86 wg proj. arch. Aleksandra Holasa.

Pierwszy murowany z kamienia kościół powstał w 1 połowie XII w. jako kościół romański z kamienia i otrzymał formę bazyliki trójnawowej, beztranseptowej z apsydą od wschodu. Następnie powstały zabudowania klasztoru w dwóch etapach od 1 poł. XII w. do XVI w. Kościół jako budynek zawiera 5 etapów budowy. Fazy jego rozbudowy i przemian miały kolejno miejsce: II faza - pocz. XIII w. - powiększono kościół o transept i wydłużono prezbiterium; III faza - po 1359 r., po zniszczeniach - gotyzacja kościoła - kamienne mury kościoła zastąpiono ceglanymi, bez zmiany układu przestrzennego; IV faza - 1405-1509 - budowa dwuwieżowej fasady zachodniej; V faza - po 1762 r., budowa kościoła barokowego z zachowaniem westwerku, z fundacji opata Michała Kościeszy Kosmowskiego. Projekt kościoła przypisywany jest Efraimowi Schroegerowi, architektowi prymasowskiemu. Po 1836 roku - kościół parafialny. W l. 1939-45 - magazyn odzieży. Spalony w czasie ewakuacji w 1945 roku. W l. 1948-65 prace rekonstrukcyjne połączone z badaniami archeologicznymi.

Ściany kościoła z kamienia i cegły, otynkowane z wyjątkiem partii romańskich i gotyckich. Piaskowcowe kolumny we wnętrzu, kamienne relikty wcześniejszych budowli zachowane pod posadzką kościoła. Na fasadzie wschodniej znajdują się kamienne rzeźby i balustrada. Rozplanowanie kościoła powstało z połączenia bazylikowego korpusu nawowego z kopułowym założeniem centralnym. Trójnawowa bazylika z dwuwieżową partią zachodnią i wydzielonym prezbiterium oraz częścią środkową (do 1945 r. mieściła się w niej konfesja św. Wojciecha) ukształtowana została jako monumentalny oktogon objęty obejściem z kaplicami od płn. i pd., tworzącymi ramiona transeptu i czterema eliptycznymi kaplicami na przekątnych. Prezbiterium trójprzęsłowe, z przyległą od płn. zakrystią, od południa dawnym skarbcem oraz kruchtą z 1929 r. Bryła kościoła stanowi odbicie układu przestrzennego. Dominuje część centralna z kopułą na wysokim tamburze. Nad wschodnimi wieżami hełmy o formach późnobarokowych. Prezbiterium, transept, nawę główną nakrywają dachy dwuspadowe. Zachodnie wieże zwieńczone obecnie dachami czterospadowymi, w miejsce barokowych, zniszczonych w 1945 roku. Elewacje kościoła z bogatą dekoracją, z lizenami, gzymsami, attykami z oknami zamkniętymi półkoliście, z belkowaniem. Wystrój wnętrza spalony w 1945 r., zrekonstruowany. Trzemeszeński kościół prezentuje unikalny w architekturze nowożytnej typ kościoła - martyrium. Zwieńczony kopułą oktogon z obejściem i kaplicami, w środkowej części stanowił dopełnienie nowej, barokowej konfesji, która stanęła na miejscu romańskiej krypty. Program polichromii, wybrany przez opata Kosmowskiego tematycznie dostosowany był do kościoła wzniesionego na grobie św. Wojciecha. W kopule znajduje się temat Chrystusa Ukrzyżowanego ze scenami Ofiarowania: Abla, Mojżesza, Abrahama, Melchizedecha, Dawida i Salomona. Pod czaszą umieszczona była właśnie konfesja św. Wojciecha, z której zachowała się tylko leżąca rzeźba świętego, obecnie umieszczona pod mensą ołtarzową z 1969 r. wykonaną przez Bronisława Szydrowskiego ze Swarzędza. Na sklepieniu nawy głównej znajdują się sceny zabójstwa św. Wojciecha, wykupienie jego zwłok i złożenie do trumny w trzemeszeńskim kościele. W ramionach płd. transeptu - anioły z narzędziami męki, płn. ze scenami ze Starego Testamentu: Mojżesz i wąż miedziany, bitwa Izraelitów z Amalekiem i jego ludem. W prezbiterium - św. Michał z hufcami. Odtworzona polichromia autorstwa Ewy i Jerzego Wolskich. Pierwotna klasycystyczna polichromia sprzed 1791 r. przypisywana była Franciszkowi Smuglewiczowi. Sztukaterie kościoła barokowe, klasycystyczne z 4 ćw. XVIII w., częściowo lub całkowicie zrekonstruowane w 1958 roku. W oktogonie, we wnękach pełnoplastyczne postacie czterech ewangelistów.

Kościół paraf. pw. Wniebowzięcia NMP usytuowany jest na wyniesieniu, przy placu Kosmowskiego. Kościół jest orientowany, w stronę placu zwrócony fasadą wschodnią. Teren przykościelny obwiedziony murem od strony placu i sąsiednich ulic. Od zachodu niedostępny, ze względu na bliskość jeziora. Zabudowa klasztoru otaczała kościół od północy i zachodu. Na północ od kościoła usytuowana jest plebania, dawny pałac opacki, połączony przejściem z kościołem. Na płd.-wsch. od kościoła znajduje się murowana dzwonnica z 1781 r., powstała po wybudowaniu barokowego kościoła. Na płd.-zach. od kościoła, już poza murem kościoła usytuowana kaplica przedpogrzebowa z 2 poł. XIX w. Otoczenie kościoła o zarysie prostokąta ogrodzonego ceglanym murem. Wejście na teren przykościelny przez bramę i furtki od południa i od wschodu. Obecnie teren porośnięty trawą i drzewami liściastymi. Przy kościele znajdują się groby opatów z XVI i pocz. XIX w. oraz figura z 1782 roku.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej parafii i archidiecezji gnieźnieńskiej: www.archgniezno.pl

oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 30-10-2015 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Andrzej Kwasik.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.156752, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.56076