św. Łazarza, powstałego z fundacji opata ks. Michała Kosmowskiego znanego w Trzemesznie z działalności inwestycyjnej.

Architektura zespołu zachowanego w swojej pierwotnej formie prezentuje typ złożenia rezydencjonalnego bardzo dobrze wpisującą się w zabytkowy krajobraz miasta.

Historia

Zespół poszpitalny z kaplicą pw. św. Łazarza wzniesiony w l. 1787-1789, z fundacji opata ks. Michała Kosmowskiego. Architektura zespołu prezentuje typ złożenia rezydencjonalnego o formach barokowych. Wg inskrypcji na tablicy wmurowanej w cokół późnobarokowej figury św. Michała Archanioła stojącej do II wojny światowej pośrodku cmentarza położonego przy szpitalu, budowniczym obiektu był Józef Letzelberg, burmistrz miasta i „architekt klasztoru tutejszego”. Szpital zbudowany był dla sierot i osób starszych, którymi opiekowało się Bractwo Miłosierdzia. Mieszkała tu również młodzież ucząca się w Kolegium. Po 1945 r. kaplica pełniła funkcje kościoła pomocniczego (w tym czasie nie konsekrowanego), w pawilonach znajdowało się przedszkole, od 1952 cześć budynków zajmowała Zasadnicza Szkoła Mechanizacji Rolnictwa. Od lat 80. XX w. kaplica nie była wykorzystywana zgodnie ze swoim przeznaczeniem. Ołtarz przeniesiony został do kaplicy przedpogrzebowej. W 1997 r. zespół przejął Urząd Miasta i Gminy Trzemeszno. Obecnie znajduje się tutaj Środowiskowy Dom Samopomocy. W budynku przeprowadzono remonty w l. 1953 i 1968-70 oraz po 2010 roku.

Opis

Założenie poszpitalne usytuowane jest na dawnym przedmieściu św. Michała. Wejście prowadzi od strony ul. św. Michała. Od strony pd. przylega teren dawnego cmentarza miejskiego, użytkowanego do 1820 r., od zach. ogród a od pn. podwórze gospodarcze. Zespół składa się z trzech obiektów, budynku głównego i dwóch bocznych pawilonów usytuowanych wokół frontowego dziedzińca oddzielonego od ulicy ogrodzeniem. Budynek główny założony na rzucie wydłużonego prostokąta o trójdzielnym układzie wnętrz z kaplicą umieszczoną pośrodku, która tworzy w obu elewacjach wydatne ryzality. Dwa boczne pawilony na rzutach zbliżonych do kwadratów, z symetryczne rozplanowanymi wnętrzami, z sieniami znajdującymi się w osiach budynku i czterema pomieszczeniami w układzie dwutraktowym po bokach. W północnym pawilonie, z sieni prowadzi zejście do piwnic sklepionych kolebkowo, skąd wyjście na podwórze. Budynek główny murowany z cegły, otynkowany, parterowy, nakryty jest stromym dachem czterospadowym, w części nad kaplicą naczółkowy o poprzecznej kalenicy, a nad nim kwadratowa wieżyczka zakończona latarnią z krzyżem. Parterowe pawilony boczne nakryte są dachami mansardowymi. Elewacja kaplicy, jednoosiowa zwieńczona została półszczytem zakończonym fryzem opaskowym przechodzącym w kolistą płycinę przeznaczoną na tarczę zegarową. Zaokrąglone naroża ściany ujmują pilastry w wielkim porządku dźwigające gzyms podokapowy. W centralnym punkcie elewacji nad wejściem głównym znajduje się czterolistny otwór okienny z drewnianym krucyfiksem pośrodku. Elewacje frontowe części mieszkalnych budynku głównego są czteroosiowe, z drzwiami umieszczonymi w skrajnych osiach. W tylnej elewacji ryzalit kaplicy z dwoma wysokimi oknami zamkniętymi półkoliście. Elewacje dwóch pawilonów bocznych podkreślone zostały wąskim cokołem i gzymsem podokapowym. Wnętrze kaplicy salowe, o zaokrąglonych z jednej strony narożach, sklepione jest kolebką na gurtach spływających na przyścienne filary. W bocznych ścianach widoczne są zamurowane przejścia do mieszkalnych części budynku. Z pierwotnego wyposażenia kaplicy zachował się drewniany chór muzyczny.

Zabytek dostępny.

Oprac. Radomiła Banach, OT NID w Poznaniu, 14-12-2017 r.