poł. XIX wieku. Pałac jest otoczony parkiem krajobrazowym z tego samego czasu, utworzonym na miejscu wcześniejszego ogrodu włoskiego. Po zach. stronie zespołu rezydencjonalnego znajduje się folwark z zabudowaniami z przełomu XIX i XX wieku.

Historia

Najstarsza wzmianka o majątku Trzebiny pochodzi z 1360 r. i jest związana ze wspomnianym w źródłach Wierzbiętą z Trzebin. W 1496 r. wieś była własnością Jana i Mikołaja Kromnów, dziedziców pobliskich Piotrowic i Przybyszewa, od których nazw ich potomkowie w kolejnych latach przyjęli nazwiska: Trzebińskich, Piotrowskich i Przybyszewskich. W ich rękach Trzebiny pozostawały do końca XVI wieku. W XVII w. majątek miał kilku właścicieli. W 1629 r. wdowa po Janie Piotrowskim, burgrabim wschowskim, sprzedała należącą do niej część dóbr Stanisławowi Wilkowskiemu. W 1676 r. Krystyna Przybyszewska wniosła w posagu Janowi Melchiorowi Gurowskiemu, senatorowi i kasztelanowi poznańskiemu, część należącą do Przybyszewskich. W 1698 r. i 1705 r. część wsi została oddana w zastaw za długi. W 1709 r. właścicielem majątku został na krótko Filip Zawadzki herbu Korzbok. Kilka lat później Gurowscy zapewne wykupili zastawioną wcześniej część majątku, bo w 1718 r. są ponownie wspominani w źródłach jako jego właściciele. W 1749 r. Trzebiny należały do Ignacego Nieżychowskiego, w 1769 r. do Adama Nieżychowskiego, który sprzedał je Janowi Lipskiemu herbu Grabie (zm. w 1832 r. w Trzebinach). Po jego śmierci, w 1834 r. majątek kupił Carl Hermann Schmidt, w 1859 r. - Hugo von Unruh. W 1860 r. Trzebiny wraz z folwarkiem Piotrowice nabył August Ferdynand Leesen und Gotha, który w 1861 r. stał się również właścicielem Drzeczkowa (gm. Osieczna). W rękach Leesenów, kolejno: Georga Heinricha (od 1863 r.), Carla Ferdinanda Augusta (od 1902 r.) oraz Eberharda, Trzebiny pozostawały do końca II wojny światowej. W latach 20. XX w. majątek był uznawany za jeden z najlepszych na ziemi leszczyńskiej.

Pałac został wzniesiony w stylu barokowym pod koniec XVII w., najprawdopodobniej w latach 1680-1690, dla Melchiora Gurowskiego. Jego projekt jest przypisywany lombardzkiemu architektowi, działającemu w Polsce - Janowi Catenazziemu. Po 1860 r. został gruntownie przebudowany dla von Leesenów (m. in. utworzono wówczas wewnętrzy dziedziniec). W tym samym okresie czasu pierwotny ogród włoski został przekształcony w park krajobrazowy.

Nie jest znana dokładna data założenia folwarku w Trzebinach. Najprawdopodobniej pierwotnym folwarkiem należącym do tego majątku były wspomniane Piotrowice, położone w odległości ok. 2 km na pn. od Trzebin. Należy przypuszczać, że nowy folwark, należący do założenia pałacowego, powstał równocześnie lub wkrótce po wzniesieniu pierwotnego pałacu pod koniec XVII wieku. Obecnie zachowane zabudowania folwarku pochodzą z końca XIX i początku XX wieku.

Założenie pałacowe w Trzebinach było własnością rodziny von Leesenów do 1945 r., kiedy zostało przejęte przez Skarb Państwa. W latach 1983-86 przeprowadzono remont pałacu i prace rewaloryzacyjne w parku. Od 1985 r. w pałacu mieścił się Ośrodek Archeologiczny, obecnie Pracownia Terenowa Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Zespół zabudowań dawnego folwarku należy do prywatnego gospodarstwa rolniczego.

Opis

Założenie rezydencjonalne w Trzebinach znajduje się w pd. części wsi. Dzieli je przepływający w tym miejscu strumień Krzyckiego Rowu. Zespół pałacowy jest położony po jego wsch. stronie, a folwark po stronie zachodniej. Pałac jest usytuowany w pd. części parku krajobrazowego z elementami kompozycji regularnej, o pow. ok. 3,5 ha. Od pd. jest poprzedzony podjazdem w kształcie elipsy. W parku, na osi pałacu znajduje się parter ogrodowy o regularnej kompozycji z aleją prowadzącą do pawilonu ogrodowego na niewielkim wzniesieniu. Po jego zach. stronie znajduje się staw o nieregularnym kształcie.

Pałac w obecnym kształcie powstał w wyniku przebudowy barokowej rezydencji z końca XVII w., której dokonano po 1860 r., nadając jej cechy neorenesansowe. Budynek posiada plan czworoboku z wewnętrznym, prostokątnym dziedzińcem, utworzonym w czasie wspomnianej przebudowy, oraz narożnymi, kwadratowymi alkierzami. Bryła jest prostopadłościenna, zwarta. Alkierze są nieznacznie wyższe od korpusu. Całość nakrywają dachy płaskie, nad korpusem z niewielkim spadkiem w stronę wewnętrznego dziedzińca.

Pałac został wzniesiony z cegły i otynkowany. Piwnice nakrywają sklepienia kolebkowe, kolebkowe z lunetami i krzyżowe, parter - sklepienia kolebkowo-krzyżowe oraz kolebkowe z lunetami.

Elewacje zewnętrzne są otynkowane, dwukondygnacyjne, siedmioosiowe, alkierzy - trójkondygnacyjne, jednoosiowe. Prostokątne otwory okienne rozdzielają w poziomie dekoracyjne płyciny, w pionie - pilastry w wielkim porządku. Trzy środkowe osie dłuższych elewacji ujmują pilastry zdwojone, tworzące płytki pseudoryzalit. Wszystkie elewacje wieńczy gzyms w układzie trójpasowym, dekorowany prostokątnymi, leżącymi płycinami, rozdzielonymi ząbkowaniem, z frontonami nad trzema środkowymi osiami dłuższych elewacji. W dolnej kondygnacji środkowych osi dłuższych elewacji znajdują się prostokątne otwory drzwiowe zamknięte łukami pełnymi nadwieszonymi, poprzedzone schodami, ujęte ukośnymi półfilarami, zwieńczone przerwanymi frontonami z kartuszami.

Układ pomieszczeń we wnętrzu był pierwotnie trzytraktowy z sienią na osi na parterze i reprezentacyjnym salonem na piętrze. Obecnie jest nieczytelny w wyniku utworzenia, w trakcie przebudowy po 1860 r., wewnętrznego dziedzińca.

Architektura zespołu zabytkowych zabudowań folwarcznych (spichlerza i stajni, obory, obory z magazynem słomy i gorzelni) wznoszących się wokół prostokątnego podwórza po zach. stronie pałacu jest typowa dla okresu końca XIX i początku XX wieku. Budynki są na rzutach czworoboków, prostopadłościenne, nakryte dachami dwuspadowymi, murowane z cegły, na fundamentach ceglanych i z kamieni polnych. Elewacje obory z magazynem słomy (ob. w złym stanie zachowania) i gorzelni posiadają skromną, architektoniczną dekorację. W stajni trzy pomieszczenia nakrywają sklepienia krzyżowe na gurtach wsparte na okrągłych filarach.

Zabytek niedostępny. Zespół pałacowy jest siedzibą Pracowni Terenowej Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Zespół zabudowań folwarcznych jest własnością prywatnego gospodarstwa rolnego.

Oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 28.12.2015 r.