Zgodnie ze spisem z 1765 r. w okolicach Chrzanowa i Trzebini mieszkało 468 osób wyznania mojżeszowego.

W 1815 r., gdy Trzebinia weszła w skład Rzeczpospolitej Krakowskiej, powstała samodzielna gmina wyznaniowa i nabyto oficjalnie grunt pod cmentarz. Wcześniej trzebińscy Żydzi należeli prawdopodobnie do kahału olkuskiego. Jednak już pod koniec XVIII w. dążyli do usamodzielnienia się. Wybudowali wtedy m.in. małą synagogę oraz założyli nieformalnie nekropolię.

Gmina żydowska z przełomu XIX i XX w. posiadała już cztery synagogi, mykwę i rzeźnię rytualną. Żydzi zajmowali się głównie handlem i gorzelnictwem, powstawały pierwsze organizacje społeczne. W okresie międzywojennym w Trzebini i okolicznych miejscowościach mieszkało 513 rodzin żydowskich. Zaznaczył się spadek popularności ortodoksów na rzecz nowych prądów, w tym syjonizmu.

Po wybuchu II wojny światowej, Trzebinię zajęli Niemcy, którzy rozpoczęli masowe i pojedyncze egzekucje oraz prześladowania Żydów. Getto w Trzebini nie powstało, ale władze okupacyjne usunęły Żydów z wielu ulic. W 1942 r. Żydzi z Trzebini trafili do getta w Chrzanowie, a stamtąd do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau.  

Opis

Cmentarz żydowski w Trzebini został oficjalnie założony w 1815 r., chociaż pochówki w tym miejscu odbywały się prawdopodobnie już od ok. 1780 roku. Znajdował się przy nieistniejącym dzisiaj potoku Pukawiec, na działce w kształcie wydłużonego prostokąta. Obecnie zlokalizowany jest przy ul. Słowackiego, naprzeciw wylotu ul. Szymanowskiego.

W 1902 r. nekropolię ogrodzono murem, wybudowano także dom przedpogrzebowy. Niestety podczas II wojny światowej obiekt został poważnie zdewastowany. W tamtym czasie spoczęły tutaj w masowych grobach ofiary Zagłady, w tym Żydzi z obozu pracy „za torami”.

Pod koniec lat 80. XX w. opuszczony cmentarz odwiedził wraz ze swoją rodziną Zelig Rabinowicz, jeden z potomków trzebińskich Żydów. Poruszony stanem nekropolii, zaapelował do Komitetu Obywateli Trzebini w Izraelu. W kolejnych latach rozpoczęto prace renowacyjne, podczas których odbudowano mur, wstawiono bramę, zabezpieczono ścianę nieistniejącego już domu przedpogrzebowego oraz odnowiono ohel.  W 1990 r. ku czci pomordowanych w latach 1939–1945 wzniesiono pomnik w formie pękniętej macewy z gwiazdą Dawida.

Na cmentarzu żydowskim w Trzebini zachowało się ok. 600 macew wykonanych z piaskowca, kamienia wapiennego, granitu, marmuru i lastriko, z typowymi zdobieniami oraz inskrypcjami w językach hebrajskim i niemieckim. Widoczny jest wyraźny podział na cztery kwatery, w tym przeznaczoną dla dzieci oraz kobiecą na lewo od bramy wejściowej.  Po prawej stronie umieszczono kwaterę męską wraz z osobnym miejscem, gdzie chowano rabinów i ważnych członków gminy. Znajduje się ohel, w którym pochowano miejscowych cadyków: Chaima Izraela Klugera, Izraela Chaima Klugera, Szymona Mosze Jona Lewiego oraz Chaima Abrahama Lewiego. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1780 r., natomiast ostatni znany pogrzeb odbył się w 1942 roku.

Oprac. Magda Lucima

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.