Tak usytuowane miejsce straceń, dobrze widoczne, miało przestrzegać przed wykroczeniami. W jej środku na początku XX w. posadzono lipę, dawny symbol sprawiedliwości. Zachowana szubienica jest jedynym tego typu zabytkiem w województwie lubuskim. Szubienica z rosnącą w środku lipą stanowi istotny element w krajobrazie kulturowym powiatu żarskiego.

Historia

Obiekt powstał z inicjatywy Christopha von Bibersteina, właściciela Wolnego Państwa Stanowego Żary-Trzebiel, pomiędzy 1519 a 1550 r. Właścicielom trzebielskiego państwa stanowego, rodzinie von Biberstein przysługiwało bowiem prawo do sprawowania sądownictwa wyższego (obejmującego również wykroczenia karane śmiercią). Jak można przypuszczać szubienica była użytkowana jednak tylko za panowania wspomnianego Christopha, czyli do 1550 r. Przez kolejne stulecia nieużytkowana szubienica popadała w ruinę. Dopiero w 1899 r. niszczejącą szubienicę wraz z otaczającym terenem wykupiło Dolnołużyckie Towarzystwo Historii i Archeologii, które przeprowadziło przy obiekcie niezbędne prace remontowe. Wtedy też wyrównano krawędzie muru oraz uzupełniono braki w murze nieoryginalnymi cegłami. Wnętrze szubienicy zasypano ziemią, a w jej środku posadzono lipę, dawny symbol sprawiedliwości. Teren wokół obiektu został uporządkowany, a ścieżkę prowadzącą do zabytku obsadzono po obu stronach lipami. Ten gatunek drzewa nie znalazł się tam bez przyczyny. Zasadzenie lipy w miejscu szubienicy miało swoje uzasadnienie w ludowych wierzeniach o drzewach. Lipę sadzono m.in. na grobach żołnierskich, gdyż strzegła mogiłę przed złem, a także widoczna z daleka nie pozwalała zapomnieć o miejscu pochówku. Dość częstym zwyczajem, wielokrotnie praktykowanym było sadzenie lipy w miejscach kaźni czy rozebranych szubienic (m.in. w Lubomierzu). Drzewo to w wielu kulturach było czczone jako święte, miało moc chronienia żywych przed złem emanującym z  miejsc pochówku. Unikatowa szubienica z rosnącą w  niej lipą to nie tylko zabytek w wymiarze materialnym, lecz przed wszystkim w aspekcie niematerialnym dotyczącym tradycji, obrzędów, a  także wiedzy przyrodniczej. Tak zagospodarowane przez poprzednie pokolenia miejsce straceń dostarcza nam cennych informacji o  funkcjonowaniu średniowiecznego sądownictwa oraz zwyczajach dnia codziennego i stosunkach między ludźmi.

Opis

Przedmiotowa szubienica wraz z rosnącym wewnątrz budowli drzewem znajduje się ok. 2 km na północny-wschód od śródmieścia Trzebiela, przy drodze prowadzącej z Trzebiela do Tuplic, na dz. nr ewid. 270/10 obręb Trzebiel, gmina Trzebiel. Szubienicę zbudowano z materiału kamienno-ceglanego, w formie cylindrycznej studni. Obiekt miał około 4,8 metra średnicy i około 3 metrów wysokości (obecnie wysokość zachowanych murów wynosi około 1,5 metra). W przeszłości na górze muru wznosiły się 3-4 murowane lub drewniane słupy podtrzymujące poziome belki egzekucyjne. W murze obiektu, od strony południowo – zachodniej istniał otwór drzwiowy przez który, jak można się domyślać, wynoszono ciała straconych. W chwili obecnej szubienica znajduje się w złym stanie technicznym, fragmentarycznie zachowały się części muru, w murach występują spękania, ściany są zawilgocone oraz porasta je mech. Brak odpowiedniego zabezpieczenia i konserwacji na przestrzeni lat doprowadził do powolnego niszczenia budowli. Miejsce to po odpowiednim wyeksponowaniu może na nowo stać się cennym walorem turystycznym gminy Trzebiel.

Obiekt jest ogólnodostępny, stanowi jedną z głównych atrakcji zarówno dla mieszkańców Trzebiela jak i turystów odwiedzających województwo lubuskie.

Oprac. Krzysztof Słowiński, OT NID w Zielonej Górze, 27.06.2014 r.