Obecnie jest ciekawym przykładem pałacu, którego elewacje utrzymane są w stylistyce typowej dla 2 i 3 ćwierci XIX w.

Historia

We wczesnym średniowieczu w miejscu dzisiejszego pałacu usytuowany był gród książęcy, który panujący Gryfici przekazali na siedzibę księżnej Anastazji, wdowie po Bogusławie I. W 1222 roku, księżna podarowała warownię zakonowi Norbertanek z przeznaczeniem na ich klasztor. Jednak z powodu napiętej sytuacji politycznej pomiędzy Księstwem Zachodniopomorskim a Brandenburgią, książęta nie zezwolili na likwidację grodu i mniszki musiały wybudować klasztor w pobliskim Wyszkowie. Po 1277 roku Trzebiatów znalazł się na krótko w rękach elektorów brandenburskich. Jednak w wyniku korzystnego dla Pomorzan zakończenia działań wojennych w 1283 roku (pokój w Vierraden) książę Bogusław IV odzyskał miasto wraz z grodem, tudzież niewielkim murowanym zamkiem (budowle obronne w tym czasie były już murowane). Zamek ten zniszczono, a teren przeznaczono pod budowę klasztoru. Wiadomo, że w 1287 roku mniszki mieszkały już na terenie dawnego grodu w Trzebiatowie. Nieznany jest wygląd ówczesnego zespołu klasztornego. Prawdopodobnie składał się on z dwóch skrzydeł, których relikty zachowały się w murach dzisiejszego pałacu. Z klasztorem sąsiadował (od strony ulicy) kościół św. Mikołaja, który powstał jeszcze w czasach istnienia grodu i został później zaadaptowany przez zakonnice na cele klasztorne. Po reformacji i kasacie klasztoru w jego zabudowaniach mieściła się siedziba domeny, a niszczejący kościół został rozebrany. W latach 30-tych XVII w. zabudowania poklasztorne przebudowano na rezydencję księżnej Sophie von Schleswig-Holstein, wdowy po Filipie I, która mieszkała tutaj w latach 1619-1668. Materiał na budowę pochodził z spalonego kościoła klasztornego w Białobokach. Po śmierci ostatniego pomorskiego księcia, Trzebiatów wraz częścią Pomorza znalazł się w granicach państwa brandenburskiego. Po pożarze w 1679 roku Wielki Elektor Fryderyk Wilhelm I rozkazał odbudować pałac. Prace projektowe i budowlane rozpoczął budowniczy Victor de Port z Poczdamu. Śmierć Wielkiego Elektora wstrzymała prace. Odbudowa została ukończona przez Fryderyka III (późniejszego króla Fryderyka I) w latach 1690-1694. Powstała w tym czasie duża barokowa rezydencja składająca się z korpusu głównego oraz dwóch skrzydeł bocznych, reprezentacyjnego dziedzińca od północnego zachodu oraz niewielkiego ogrodu położonego nad Regą od wschodu. Z dostępnych przekazów historycznych oraz na podstawie analogii można przyjąć, że pałac wzniesiono w surowych formach baroku klasycyzującego. Piętrowy gmach nakryto dachem czterospadowym. Gładkie pozbawione artykulacji elewacje zdobił jedynie dekoracyjnie opracowany fronton oraz portale. Analogie do trzebiatowskiego pałacu znajdziemy na terenie Europy Północnej np. w wzniesionych w końcu XVII w. pałacach w Dornum (Dolna Saksonia) czy Haus Ostwig (Północna Nadrenia). Prawdopodobnie z tego czasu pochodzi również układ wnętrz pałacu, nieznacznie zmieniony w późniejszych okresach. Pałac służył jako mieszkanie służbowe dowódców trzebiatowskiego pułku dragonów, między innymi księcia Fryderyka Eugeniusza von Würtemberg w latach 1750-1769. W latach 1785-1790 w rezydencji trzebiatowskiej mieszkał jego syn Ludwig von Würtemberg wraz z małżonką Marią z Czartoryskich. W tym czasie założono ogrody barokowe. Nie wiadomo czy w XVIII w. zmieniono wygląd elewacji. Wiadomo natomiast, że prace były wielokrotnie prowadzone przy wystroju wnętrz. Autorem niektórych prac był malarz dworski Jan Rustem, który przebywał w Trzebiatowie. W 1800 roku rezydencję kupił burmistrz miasta Brummer. Część pałacu wynajmował różnym zacnym osobistościom odwiedzającym Trzebiatów. W okresie wojen napoleońskich w rezydencji znajdowała się kwatera generalnego gubernatora Pomorza i Nowej Marchii, generała von Blüchera. W 1822 r. oraz w 1828 r. w trzebiatowskim pałacu nocował król Fryderyk Wilhelm III. W 1813-1814 rozebrano jedno ze skrzydeł bocznych, które uległo zniszczeniu w wyniku pożaru. W 1855 roku pałac kupiło Pomorskie Ziemstwo Kredytowe (Pommersche Landschaft), instytucja finansowa w założona w 1781 r. przez hrabiego Heinricha Adriana von Borcke ze Starogardu Łobeskiego. Po 1855 roku elewacje pałacu otrzymały istniejący do dzisiaj późno klasycystyczny wystrój. W okresie między wojennym w budynku mieściła się szkoła rolnicza dla dziewcząt. Po 1945 r. pałac pełnił różne funkcje. W latach 1977-1989 wyremontowano zabytek z przeznaczeniem na ośrodek kultury oraz bibliotekę miejską. Właściwie w tym czasie zniszczono niezwykle interesujący pałac z lat 90-tych XVII w. Dawny dwutraktowy układ wnętrz przerobiono na jednotraktowy. Rozebrano drewniane stropy i założono żelbetowe, niszcząc przy okazji oryginalne podłogi oraz parkiety w tym jeden prawdopodobnie XVII-wieczny. Na podstawie wyglądu fragmentu tego parkietu widocznego na starej fotografii można wysunąć hipotezę o jego powstaniu w pierwszej ćwierci XVII w., byłby on więc obecnie unikatem w skali regionu. Zniszczono starą zabytkową stolarkę drzwiową wewnątrz budynku. Na zewnątrz wyeksponowano zachowane relikty po średniowiecznym klasztorze.

Opis

Pałac usytuowany jest w wschodniej części starego miasta, w zakolu linii dawnych murów miejskich oraz kanału Młynówka. Otoczony parkiem pałac jest budynkiem wolnostojącym. Od zachodu na środkowej osi założenia usytuowana jest aleja lipowa. Pałac składa się z korpusu głównego oraz skrzydła bocznego przylegającego doń pod kątem prostym. Korpus główny założony został na planie prostokąta z ryzalitami - środkowym oraz bocznym, będącym pozostałością po rozebranym skrzydle północnym. Piętrowy pałac nakryto dachami czterospadowymi. Elewacje podzielono gzymsami oraz ozdobiono boniami. Zwieńczony niskim frontonem ryzalit środkowy opięto na każdej z kondygnacji pilastrami, na których oparto proste belkowanie. Okna ujęto w obramienia złożone z opasek i wyodrębnionych prostokątnych podokni (parapetów), a na piętrze zwieńczono prostymi gzymsami. Podoknia zaakcentowano dekoracją w kształcie rąbów wpisanych w prostokąt. W elewacji od strony Regi wyeksponowany jest relikt średniowiecznej budowli w postaci niewielkiego okienka umieszczonego w ostrołukowej blendzie. Wnętrza mają jednotraktowy układ. Na osi środkowej korpusu głównego położona jest duża sień przelotowa z klatką schodową umieszczoną przy tylnej ścianie. Również na osi skrzydła bocznego usytuowana jest klatka schodowa. Aranżacja wnętrz ma charakter współczesny. Z dawnego wystroju zachowały się jedynie drewniane barokowe schody z balustradą, pochodzące prawdopodobnie z lat 90-tych XVII.

Obiekt dostępny.

Oprac. Radosław Walkiewicz, OT NID Szczecin, 09-07-2017 r.