Historia

Średniowieczne mury obronne Trzcińska powstawały od końca XIII do końca XV w. Pierwsza wzmianka o Trzcińsku jako mieście (civitas) datowana jest na 1281 r. Budowę murów obronnych rozpoczęto prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV w., choć pierwsza (pośrednia) wzmianka o ich istnieniu pochodzi dopiero z 1349 r., kiedy to zezwolono na budowę młyna przy fosie. Mury zaopatrzone były w trzy bramy - Myśliborską od południa, Chojeńską od zachodu i Stzeszowską od północy oraz w baszty łupinowe, liczne zwłaszcza od strony południowej i zachodniej (istniało 37 baszt prostokątnych i 10 półkolistych). W stronę jeziora prowadziła furta wodna. Od wschodu jezioro tworzyło naturalną przeszkodę, natomiast z pozostałych stron mury wzmocnione były przez fosę. Od 1483 r. prowadzono rozbudowę obwarowań, przystosowując je stopniowo do walki z użyciem broni palnej. Nadbudowano bramy o górną wieloboczną część oraz wzniesiono przedbramia z barbakanami i szyjami bramnymi (przedbramie bramy Chojeńskiej zwane było Rosnowskim, a przedbramie bramy Strzeszowskiej - Łaziebnym). W tym samym czasie przekształcono trzy baszty łupinowe w baszty zamknięte (m.in. Bocianią i Prochową). W okresie nowożytnym obwarowania straciły na znaczeniu, jednak jeszcze w 1860 r. wyremontowano Bramę Myśliborską. W XIX w. przystąpiono do stopniowej likwidacji obwarowań - w 1870 r. rozebrano Bramę Strzeszowską, a w końcu stulecia zlikwidowano fosy i wały obronne, prowadząc na ich miejscu obecną ul. Wolności, oraz przebito 37 furt od strony jeziora. Od strony miasta zlikwidowano uliczkę przymurną, umożliwiającą niegdyś komunikację pomiędzy basztami. Wykonano nowe przebicia przy obu istniejących bramach przy Myśliborskiej przejazd drogowy i furtę dla pieszych, a przy Chojeńskiej - furtę. W 1919 r. rozebrano resztki muru przedbramia Bramy Myśliborskiej. W 2012 r. wykonano kompleksową renowację murów. Zrekonstruowano zniszczone fragmenty, oczyszczono mur z roślinności, odbudowano jedną z baszt, założono nowe spoiny, zabezpieczono wieniec muru i uporządkowano jego otoczenie.

Opis

Trzcińsko Zdrój jest niewielkim miastem położonym na zachodnim brzegu jeziora Trzygłowskiego. Dawne mury obronne otaczają średniowieczne miasto na całym jego obwodzie z wyjątkiem krótkiego odcinka od jeziora, tj. od strony wschodniej oraz przebić komunikacyjnych od strony północnej, u wylotu ulic Kościuszki (w miejscu dawnej Bramy Strzeszowskiej) oraz Sienkiewicza. Cechy stylowe architektury gotyckiej zachowały do dziś obie istniejące bramy oraz - w pewnym stopniu - zamknięte baszty z końca XV w. Założony na nieregularnym rzucie zbliżonym do trapezu o podstawie zwróconej w stronę jeziora, wieniec murów powtarza kształt rozplanowania miasta. Do naszych czasów przetrwały dwie bramy miejskie o przejeździe na rzucie kwadratu - Myśliborska od południa i Chojeńska od zachodu, a także baszty - dwie zamknięte i 25 łupinowych (w tym 5 półokrągłych i 20 prostokątnych). Okrągła w rzucie baszta zwana Prochową usytuowana jest od strony północno-zachodniej, kwadratowa baszta „Bociania” stanowi najdalej na północ wysunięty element umocnień. Półbaszty rozmieszczone są w nierównych odstępach wynoszących, najgęściej od strony południowej i południowo-zachodniej, rzadko od wschodniej. W najwyższych partiach mur osiąga wysokość 6 m, a w części wschodniej - ok. 3 m, a miejscami zaledwie 2,5 m.

Mury o grubości wynoszącej od 0,90 do 1,20 m zbudowane zostały z polnego kamienia narzutowego (granitu) układanego w warstwach, wyrównywanych cienką warstwą okrzesków kamiennych. Ściany Bramy Myśliborskiej od strony miasta zbudowano z regularnych ciosów granitowych, analogicznych do stosowanych prze budowie ówczesnych kościołów. Kamienie łączone są zaprawą wapienną, w miejscach napraw - betonową. Korona muru zabezpieczona została szlichtą betonową. Bramy i baszty zbudowane zostały częściowo z kamienia, częściowo z cegły gotyckiej (na ogół w dolnych partiach są kamienne, w górnych - ceglane).

Obie zachowane bramy należą do typu wieżowego. Składają się z dolnej, prostopadłościennej części z ostrołukowym przejazdem oraz z wielobocznej nadbudowy zwieńczonej plankami i ostrosłupowym hełmem. Zewnętrzna elewacja Bramy Myśliborskiej ujęta została z dwóch stron przyporami oraz wysokimi zdwojonymi blendami zamkniętymi łukiem dwuspadowym. Elewacja wewnętrzna rozczłonkowana jest zamkniętymi półkoliście i ostrołukowo blendami rozmieszczonymi w dwóch kondygnacjach nad przejazdem. Elewacja zewnętrzna Bramy Chojeńskiej jest praktycznie pozbawiona elementów artykulacji z wyjątkiem przypór stanowiących niegdyś prowadnicę brony. Elewacja wewnętrzna podzielona została czterema prostokątnymi blendami. Górna kondygnacje bramy ozdobiono ceglanym fryzem o motywie rombów, biegnącym tuz pod blankami. Baszta Prochowa ma formę walca, baszta „Bociania” - prostopadłościanu. Obie budowle zwieńczone są ostrosłupowymi hełmami, a ich elewacje przeprute zostały wąskimi szczelinowymi strzelnicami.

Mury dostępne bez ograniczeń.

oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 12-08-2016 r.