Szczególną uwagę przykuwa wystrój malarski, nieznanego autorstwa, o rozbudowanym programie ikonograficznym. 

Historia

Klasztor założony dzięki fundacji Jana Rętwińskiego, który w 1710 roku przekazał zakonowi kwotę 1500 złotych polskich, a w 1717 roku zapisał wieś Trutowo oraz uposażył finansowym pod warunkiem wybudowania kościoła z klasztorem. Do 1718 roku karmelici wznieśli drewnianą kaplicę z budynkiem mieszkalnym dla trzech zakonników. Budowa świątyni murowanej, do której donator zobowiązał konwent w ciągu sześciu lat od zapisu, przeciągnęła się w czasie ze względu na oprotestowanie legatu przez bratanków Rętwińskiego. W 1725 roku kapituła płocka, z upoważnienia papieża Benedykta XIII, rozstrzygnęła spór na korzyść konwentu. Dokładna data rozpoczęcia budowy świątyni nie jest znana. W 1738 roku kościół pw. św. Anny musiał być gotowy, gdyż zakończono w nim prace przy polichromiach. Budynek klasztoru zaczęto wznosić około 1740 roku i ukończono w 1753, na co wskazuje data umieszczona na chorągiewce hełmu wieży. Konsekrację świątyni przeprowadził w 1770 roku biskup Jan Dąbrowski, sufragan włocławski. W roku 1775 w klasztorze przebywało 15 zakonników. Po rozbiórce drewnianego kościoła we wsi Wola w 1835 roku do Trutowa przeniesiono siedzibę parafii. Po powstaniu styczniowym, ukazem carskim z 1864 roku, konwent karmelitański rozwiązano, a zabudowania klasztorne czasowo zajęte zostały przez wojsko rosyjskie. Kościół obsadzono księżmi diecezjalnymi. W 1887 roku świątynię odnowiono i uzupełniono jej wyposażenie. Po odzyskaniu niepodległości parafia w dalszym ciągu pozostawała pod zarządem diecezji. Karmelici powrócili do Trutowa dopiero w roku 1946. W okresie powojennym świątynia kilkukrotnie podawana była pracom konserwatorskim, z których ostatnie miały miejsce w latach 2010-2014.  

Opis

Zespół klasztorny położony po zachodniej stronie lokalnej drogi Wola-Mazowsze. Na wysoczyźnie, której łagodny południowo-zachodni stok opada do koryta rzeczki Lubjanka. Budynki kościoła i klasztoru tworzące zwartą bryłę, założoną na planie wydłużonego prostokąta, którego dłuższa oś zgodna z kierunkiem północ-wschód - południe-zachód. Budynek kościoła otoczony z trzech stron terenem dawnego cmentarza, z zachowanym starodrzewem, wydzielonym oszkarpowanym od zewnątrz murem. Od południowego-zachodu zbliżony formą do trójkąta plac kościelny. Kościół na rzucie litery „T”, której poprzeczne ramię utworzone z kwadratowego prezbiterium, o zaokrąglonych we wnętrzu  narożach przy ścianie szczytowej, flankowanego dwoma prostokątnymi aneksami: południowym pełniącym rolę zakrystii i północnym będącym dawnym skarbczykiem. Prezbiterium oddzielone od szerszej, dwuprzęsłowej nawy ścianą tęczową otwartą arkadą o łuku pełnym. Przęsła nawy o zróżnicowanej głębokości. Korpus jednoprzestrzenny w systemie ścienno-filarowym, z emporą wzdłuż elewacji bocznych i chórem muzycznym w części wschodniej. Pod emporami, między filarami, wnęki na rzucie wycinka elipsy. Od zachodu, wtopione w budynek klasztorny, przęsło podwieżowe, flankowane dwoma pomieszczeniami na planie kwadratów, z którego południowe pełni rolę kruchty. Przęsło podwieżowe otwarte od zachodu na międzytraktowy korytarz budynku klasztornego. Prezbiterium kryte sklepieniem kolebkowym, zbliżonym do konchy, z lunetami. W aneksach sklepienia krzyżowe. Nawa nakryta sklepieniem kolebkowo-krzyżowym na zdwojonym gurcie. Budynek klasztorny na rzucie wydłużonego czworoboku, 2,5 traktowy z centralnym korytarzem, po bokach którego pomieszczenia o zróżnicowanej szerokości, częściowo skomunikowane amfiladą. W trakcie południowym, w połowie długości budynku, klatka schodowa. Analogiczny układ na poziomie piętra. Zachodnie naroże klasztoru wsparte masywną szkarpą. Korytarze nakryte sklepieniami klasztornymi na gurtach. W pomieszczeniach traktów pd. i pn. sklepienia kolebkowe z lunetami i krzyżowe. Poszczególne budynki o zróżnicowanej wysokości. Dominantę stanowi wtopiona w bryłę piętrowego budynku klasztornego wieża. Korpus nawowy kryty dachem dwuspadowym, prezbiterium trójpołaciowym, aneksy przyprezbiterialne dachami pulpitowymi. Budynek klasztorny przykryty dachem trójpołaciowym. Elewacje kościoła na cokole, zwieńczone gzymsem koronującym. W bocznych elewacjach nawy po dwa otwory okienne zamknięte odcinkowo, w rozglifionych ościeżach. Wokół otworów uszakowe opaski z wolutami u dołu. Po jednym analogicznym otworze w elewacjach prezbiterium. Wschodnia elewacja korpusu z kotarowym szczytem zwieńczonym segmentowym naczółkiem. Wieża dwukondygnacyjna, ujęta w narożach lizenami. Kondygnacje wydzielone gzymsami. Gzyms koronujący wygierowany na lizenach. Od południa i północy na każdej kondygnacji po jednym otworze okiennym zamkniętym odcinkowo. Od wschodu i zachodu  otwory okienne jedynie na drugiej kondygnacji. Pod gzymsem koronującym w elewacji pd. kwadratowa tarcza zegara. Wieża nakryta ośmiokątnym hełmem cebulastym z latarnią. Elewacje klasztoru na cokole, zwieńczone gzymsem koronującym, dzielone od południa i zachodu prostym gzymsem kordonowym. Południowa elewacja dziesięcioosiowa. Na pierwszej osi od wschodu portal z otworem drzwiowym zamkniętym łukiem pełnym, zaakcentowanym profilowaną opaską z kluczem, ujęty zdwojonymi pilastrami z impostami i uproszczonym belkowaniem, na którego skrajach odcinki zdwojonego naczółka segmentowego. Na piętrze prostokątne otwory okienne. Na parterze, na pierwszej i piątej osi od zachodu zamknięte odcinkowo blendy w prostych opaskach. Na pozostałych osiach otwory okienne o analogicznej formie. Elewacja zachodnia z parterowym przedsionkiem na środkowej osi. Powyżej otwór okienny zamknięty łukiem pełnym, flankowany otworami prostokątnymi. Naroże zachodnie wsparte masywną szkarpą sięgającą podstawy gzymsu kordonowego. Elewacja północna przekształcona, dziesięcioosiowa z prostokątnymi otworami okiennymi i drzwiowymi. W dobijającym do południowej elewacji kościoła odcinku muru cmentarnego, jednoprzelotowa brama, z otworem zamkniętym łukiem eliptycznym, ujęta zdwojonymi pilastrami ze zredukowanym belkowanie, na którym trójkątny naczółek. W polu naczółka prostokątna plakieta z płaskorzeźbą przedstawiającą Eliasza na wozie ognistym. Wnętrze kościoła dekorowane polichromiami nieznanego autora przedstawiającymi m.in. motywy eucharystyczne i maryjne, ewangelistów, doktorów kościoła. Na balustradzie empor cykl karmelitański. Poniżej kapitela środkowego pilastra portret i herb donatora świątyni. 

Dostęp do zabytku ograniczony. Zespół dostępny z zewnątrz, wnętrze przed/po mszach i uroczystościach religijnych.  

Oprac. Piotr Dąbrowski, 14.12.2014 r.

Bibliografia

• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, z. 9, Powiat lipnowski, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1969.