Układ fasady został powtórzony w teatrze narodowym w Kluż-Napoka w Rumunii, zbudowanym w latach 1904-1905, boczne elewacje mają zaś najbliższą analogię w teatrze narodowym w Sofii.

Historia

Budowę teatru rozpoczęto w lipcu 1903 roku, uroczyste otwarcie odbyło się zaś już we wrześniu 1904 roku. Projekt sporządziła znana firma architektoniczna Ferdinanda Fellnera i Hermanna Helmera z Wiednia, specjalizująca się w tego typu budownictwie. Do lat 80. XX wieku stałym miejscem organizowania przedstawień teatralnych był tzw. Drugi Dwór Artusa. Budynek teatru wzniesiono na placu powstałym po rozebraniu murów miejskich i zasypaniu fosy, w pobliżu nieistniejącej już w czasie jego budowy bramy Chełmińskiej (rozebranej ostatecznie w październiku 1889 roku). W 1909 roku przed głównym wejściem do teatru ustawiono posągi muz - Melpomeny (muza tragedii) i Terpsychory (muza tańca i pieśni) - autorstwa berlińskiego rzeźbiarza Ernsta Hertera. W 1916 roku przed fasadą wytyczono układ zieleni, pozostający w niezmienionej formie do dziś. Budynek zaplecza, powstały w latach 1990-1993 według projektu Czesława Sobocińskiego, nawiązuje architekturą do gmachu głównego (od 1995 roku działa tam „Scena na zapleczu”). Przebudowa z lat 1941-1942 złagodziła cechy secesyjne, ale budowla nie straciła wiele na swojej architekturze i dekoracji. W 1960 roku teatr otrzymał imię Wilama Horzycy (1889-1959), wybitnego reżysera, który w latach 1945-1948 był jego dyrektorem. Od 1959 roku odbywał się tutaj Festiwal Teatrów Polski Północnej, przekształcony w 1990 roku w Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Kontakt”.  

Opis

Zespół budynków teatralnych (teatr i zaplecze) usytuowany na północ od Rynku Staromiejskiego, na terenie wyznaczonym od południa ulicą Fosa Staromiejska, od zachodu ulicą W. Horzycy, od północy ulicą Wały gen. Wł. Sikorskiego, od wschodu placem Teatralnym. Budowla teatru wolno stojąca, skomunikowana z budynkiem zaplecza korytarzem piwnicznym. Secesyjny teatr wzniesiony na planie zbliżonym do prostokąta, z nieco szerszą częścią zachodnią (sceniczną), z wejściem głównym od wschodu, ujętym w dwa ryzality po bokach, i z wejściami bocznymi od strony północnej, południowej i zachodniej. Gmach podpiwniczony, trzykondygnacyjny, z dodatkową kondygnacją w części scenicznej i ryzalitami rozmieszczonymi niemal symetrycznie w części północnej i południowej. Kryty dachem mansardowym i dwuspadowym. Budynek wzniesiony z cegły palonej pełnej na zaprawie cementowo-wapiennej, tynkowany, w pomieszczeniach reprezentacyjnych sztukaterie, stropy żelbetowe, więźba stalowa o wiązarach kratowych. Dach mansardowy kryty dachówką ceramiczną, dach nad widownią kryty blachą cynkową. Elewacja frontowa trójosiowa, z wejściem głównym umieszczonym pośrodku. Osie elewacji wyznaczone przez otwory okienne pierwszej i drugiej kondygnacji, oś środkowa skomponowana w formie portalu zamkniętego łukiem, ujętego w dwie pary kolumn i przeszklonego dwoma rzędami okien. Dolna kondygnacja elewacji oddzielona od górnej gzymsem, fasada dekorowana boniowaniem, okna w ornamentalnych obramieniach secesyjnych. Pozostałe elewacje boniowane w gładkie pasy, zrównoważone z osiami okien zwieńczonych nad prostym gzymsem owalami otworów trzeciej kondygnacji. We wnętrzu westybul z zachowanym pierwotnym układem funkcjonalnym, z kasami biletowymi, za którymi schody prowadzące na drugie piętro (balkony). W narożnikach diagonalnie rozchodzące się schody na pierwsze piętro, pośrodku dwoje drzwi do korytarzy prowadzących na parter widowni. Foyer w głównej części ryzalitu wejściowego, zróżnicowane w wystroju. Korytarz z szatniami otacza owalnie rozplanowaną widownię, która na parterze i na dwóch piętrach była przewidywana na 809 osób (wraz z miejscami stojącymi), nie licząc lóż. Obszerna scena została wyposażona w dźwigi i sznurownie, umożliwiające szybkie zmiany dekoracji, i przyrządy służące do wywoływania różnych efektów akustycznych.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania w godzinach pracy teatru.

Oprac. Marzenna Stocka, OT NID w Toruniu, 20.08.2014 r.

Bibliografia

• Mansfeld B., Zespół zabytkowy Torunia, Warszawa 1983, s. 45-47.
• Mansfeld B., Wajda K., Teatr w Toruniu, Warszawa-Poznań-Toruń 1978.