Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół, ob. parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - Zabytek.pl

kościół, ob. parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny


kościół 2. poł. XIII w. Toruń

Adres
Toruń, Panny Marii 4

Lokalizacja
woj. kujawsko-pomorskie, pow. Toruń, gm. Toruń

Najokazalsza gotycka świątynia na ziemi chełmińskiej z prostokątnym prezbiterium (wywodzącym się z tradycji zakonów żebraczych) oraz z halowym, bezwieżowym korpusem.

Kościół o bogatej historii, dużych walorach architektonicznych (pierwsza hala na obszarze Pomorza) oraz wysokiej klasy wyposażeniu wnętrza.

Historia

Kościół wznoszony etapami od 1243 do końca XIV wieku przez przybyłych przed 1239 roku do Torunia  franciszkanów. W obecnej postaci zbudowany w 2. połowie XIV wieku jako trzeci z kolei na miejscu dwóch wcześniejszych budowli (salowej z połowy XIII wieku oraz 2-nawowej, niesymetrycznej hali z 4. ćwierci XIII wieku); w 3. ćwierci XIV wieku  powstał halowy korpus; w 4 ćwierci XIV wieku zbudowano czteroprzęsłowe, prostokątne prezbiterium, szerokości i wysokości nawy głównej; w latach 1798-1799 obniżono dach prezbiterium, a nad korpusem wzniesiono obecny w miejscu oddzielnych nad każdą z naw.  W latach 1557-1724 kościół należał do protestantów; następnie do bernardynów (do 1821). W zabudowaniach klasztornych (przylegających do kościoła od strony północnej) od 1568 roku istniało protestanckie gimnazjum akademickie. Do jego uczniów należeli m.in. Adam Freytag, Samuel Tomasz Sömmering i  Samuel Bogumił Linde. W 1822 roku rozebrano większość zabudowań klasztornych. W 1831 roku kościół został przekazany diecezji chełmińskiej i zaczął pełnić funkcję kościoła parafialnego. W latach 1890-1895 wykonano prace zabezpieczające przy murach, dachu, więźbie, sklepieniach, położono nową dachówkę (esówkę); w 1966 roku odkryto i wykonano konserwację malowideł nawy głównej (na ścianie północnej); w 1992 roku odkryto malowidła w nawie północnej (na ścianie drugiego przęsła od zachodu). W 1994 roku przeprowadzono prace związane z przywróceniem XIV - wiecznego poziomu prezbiterium, uporządkowano podziemia, otwarto kryptę grobową Anny Wazówny i wyremontowano Mauzoleum.W latach 2011-2013 przeprowadzono prace konserwatorskie przy elewacjach (północnej, południowej i zachodniej) kościoła, przy ołtarzu głównym. Obecnie trwają prace rekonstrukcyjne zabudowań klasztornych.

Opis

Kościół parafialny usytuowany jest na terenie zespołu staromiejskiego Torunia, w bloku zabudowy wytyczonym ulicą Panny Marii, ulicą Piekary, ulicą Franciszkańską i  ulicą Chełmińską, przy północno-zachodnim narożniku Rynku Staromiejskiego, wzdłuż ulicy Panny Marii. Kościół  gotycki, orientowany,  trójnawowy, wzniesiony na planie nieregularnego, wydłużonego, sześcioprzesłowego prostokąta, od wschodu z prostokątnym prezbiterium do którego od strony północnej dostawiono prostokątną, trzyprzęsłową zakrystię oraz kaplicę-mauzoleum Anny Wazówny. Przy nawie północnej zabudowania klasztorne. Do południowo-wschodniego narożnika nawy południowej dochodzi mur klasztorny z przylegającym doń krużgankiem. Halowy korpus nawowy i niższe od niego prezbiterium kryte osobnymi, dwuspadowymi dachami. Piętrowa zakrystia kryta dachem pulpitowym, mauzoleum Anny Wazówny stożkowym. Kościół wzniesiony z cegły, w wątku gotyckim, wewnątrz tynkowany, w rozglifieniach portali profilowana cegła, wysokie okna elewacji z ceramicznymi maswerkami. W nawie głównej sklepienie gwiaździste sześcioramienne, w prezbiterium gwiaździste ośmioramienne, w nawie bocznej, południowej gwiaździste czteroramienne. Elewacje korpusu głównego i prezbiterium na kamiennej podmurówce, z wysokimi, ostrołukowymi oknami, z maswerkową dekoracją tworzącymi jednolity rytm podziałów pionowych (trójdzielne, tylko w głównych  osiach kościoła czterodzielne i pięciodzielne);  w  zwieńczeniu elewacji  fryz o motywie czteroliścia, artykulacje poziomą tworzy gzyms kapnikowy biegnący na wysokości parapetów okiennych. Elewacja zachodnia, trójosiowa, zwieńczona trójkątnym szczytem z artykulacją wyznaczoną przez lizeny i ostrołukowe otwory okienne. Na osi profilowany portal. Elewacja południowa korpusu, sześcioosiowa, z profilowanym portalem ujętym sterczynami (w trzeciej osi od zachodu). Przedłużeniem dolnej części ściany korpusu (w kierunku wschodnim) jest mur kurtynowy wydzielający teren klasztoru od ulicy Panny Marii, koronę tego muru wieńczy dekoracyjny krenelaż wzbogacony pinaklami nad ostrołukowymi  i profilowanymi bramami przejazdowymi łączącymi się od wsch. z domem furtiana. Po wewnętrznej stronie muru kurtynowego krużganki z wolutowymi szczytami. Rytm podziałów pionowych w elewacjach prezbiterium wyznaczają gęsto ustawione skarpy pomiędzy którymi wysokie okna. Wschodnia elewacja prezbiterium z imponującym, pięciodzielnym oknem, po bokach którego trójdzielne blendy. W zwieńczeniu elewacji wysoki szczyt z około 1400 roku złożony z trzech ośmiobocznych wieżyczek, których ścianki dekorowane ostrołukowymi blendami. Wnętrze kościoła zachwyca monumentalizmem i zdecydowaną dominacją pionów, co przy dużej wysokości - 27 m wywołuje szczególne wrażenie; smukłe ośmioboczne filary z cienkimi służkami, połączone profilowanymi arkadami, wspierają gwiaździste sklepienia. Wyposażenie stanowią dzieła sztuki gotyckiej, jak i z czasów nowożytnych. W południowej nawie kościoła (na wewnętrznych skarpach) zespół gotyckich malowideł ściennych z około 1380-1390 należący do najbardziej monumentalnych dekoracji malarskich Pomorza Wschodniego. Przykładem dzieł gotyckiego snycerstwa artystycznego są stalle (po obu stronach prezbiterium) z początku XV wieku, o bogatej dekoracji maswerkowej  i balustrada empory północnej z początku XV wieku, wykonane z ciemnego drewna dębowego. Z okresu protestanckiego pochodzą dzieła snycerki manierystycznej: ambona z 1605 roku, nad emporą okazały prospekt organowy (najstarszy w Polsce) z końca XVI wieku. Pozostałe wyposażenie powstałe po przejęciu kościoła przez bernardynów, późnobarokowe, snycerskie, z przełomu 3. i 4. dekady XVIII wieku: łuk tęczowy oraz 8 ołtarzy, 4 manierystyczne epitafia patrycjuszy toruńskich. Przy prezbiterium dobudowane w 1636 roku mauzoleum królewny Anny Wazówny znajdujące się w niszy otwartej do prezbiterium arkadą, ujętą w wielki wczesnobarokowy portal z czarnego marmuru z kartuszem herbowym Wazów. Wewnątrz, na wysokim cokole, leżąca na wznak na sarkofagu alabastrowa postać zmarłej, wykonana zapewne przez Wilhelma Richtera gdańskiego rzeźbiarza.

Zabytek dostępny dla zwiedzających przez cały rok.

Oprac. Marzenna Stocka, OT NID w Toruniu, 14.10.2014 r.

Bibliografia

  • Błażejewska A., Kluczwajd K., Pilecka E., Tylicki J., Dzieje Sztuki Torunia, 2009, s. 47-49.
  • Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, T.15/16/17, Dekanaty toruńskie, Toruń 1995, s. 178-195.
  • Domasłowski J., Jarzewicz J., Kościół Najświętszej Marii Panny w Toruniu, Toruń 1998.
  • www.wnmptorun.diecezja.torun.pl

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Waldemar Rusek Rusek.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_04_BK.125425, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_04_BK.224525