Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

dom z zabudową podwórza - Zabytek.pl

dom z zabudową podwórza


budynek mieszkalny XIV w. Toruń

Adres
Toruń, Mikołaja Kopernika 15

Lokalizacja
woj. kujawsko-pomorskie, pow. Toruń, gm. Toruń

Dom Kopernika jest modelowym przykładem hanzeatyckiego domu-składu z zachowaną bryłą, układem pomieszczeń, elementami architektonicznymi i wystrojem.

Posiada również szczególną wartość historyczną poprzez związek z postacią wybitnego polskiego astronoma. Obiekt znajduje się w obszarze wpisanym na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO oraz w obszarze  pomnika historii: „Toruń- Stare i Nowe Miasto”.  

Historia

Pierwotna zabudowa ulicy Kopernika sięga czasów przedkolacyjnych. Po ustabilizowaniu się granic terytorialnych miasta ówczesna ulica św. Anny była jedną z głównych arterii prowadzącą od placu farnego do Bramy Starotoruńskiej, będącej jedynym przejściem w zachodnim pasie murów obronnych. Kamienicę murowaną poprzedzało domostwo drewniane o konstrukcji zrębowej. Pierwsza zabudowa murowana parceli została wzniesiona na przełomie XIII i XIV wieku. Były to dwie jednoprętowe kamienice, które scalono w XIV wieku. Pierwszy wzmiankowany właściciel kupiec sukienny Herbord Platte wymieniony w Księdze szosu z 1394 roku. W pierwszej ćwierci XV wieku budynek został przebudowany otrzymując formę obszernej dwupiętrowej kamienicy o schodkowym szczycie. Kamienica posiadała typowy układ domu-składu. W przednim trakcie parteru znajdowała się wielka sień mieszcząca schody wiodące na piętro oraz okap kuchenny. Pomieszczenie tylnego traktu służyło jako kantor. W części wschodniej tylnego traktu znajdował się wiodący na podwórze przechód. Tylny trakt piętra zajmowało pomieszczenie mieszkalne, a przedni, podobnie jak pozostałe kondygnacje łącznie z poddaszem, pełni funkcję magazynowe. Kamienica posiadała wysoką piwnicę skomunikowaną od frontu z przedprożem. Obecność w piwnicy kominka może wskazywać, że jej część była wynajmowana w celach mieszkalnych. Na zapleczu działki znajdowała się parterowa oficyna skomunikowana z kantorem oraz dwupiętrowy spichlerz. Przez pierwszą połowę XV wieku kamienica pozostawała w rękach kupców zajmujących się dalekosiężnym handlem suknem. W 1459 roku dom od Szymona Falbrechta zakupił Lucas I Watzenrode, dziadek Mikołaja Kopernika. Rodzina Koperników wprowadziła się do kamienicy przy ulicy Św. Anny przed śmiercią Lucasa, który zmarł w 1462 roku. Z uwagi na braki w materiale źródłowym nie można rozstrzygnąć czy Mikołaj Kopernik junior urodził się w omawianej kamienicy czy w, będącym również własnością rodziny, domu przy Rynku Staromiejskim 36. Jednak kamienica przy ulicy Św. Anny została sprzedana przez Mikołaja Kopernika seniora (ojca astronoma) Georgowi Polnische dopiero w roku 1480, a więc 7 lat po narodzinach astronoma. W okresie nowożytnym budynek uległ niewielkim przemianom. Pod koniec XVI wieku w wielkiej sieni wprowadzono nowe schody i galeryjkę z brusowymi balustradami oraz wydzielono drewnianymi ścianami charakterystyczne izdebki. W XVII wieku rozbudowano boczną oficynę i częściowo zmieniono układ otworów okiennych w tylnej elewacji. Stopniowo pomieszczenia magazynowe w budynku frontowym przekształcane były na mieszkalne i reprezentacyjne, czego przykładem jest klasycyzujący wystrój salonu w tylnym trakcie piętra. W XIX wieku budynek przekształcono na wielorodzinną kamienicę czynszową, co wiązało się z istotnymi zmianami układu wnętrz i komunikacji. W 1972 roku obiekt poddano gruntownym pracom konserwatorskim usuwając wtórne podziały wnętrz oraz przywracając dyspozycję fasady z lat 20. XV wieku.  

Opis

Kamienica usytuowana w południowej części Starego Miasta, w odcinku południowej pierzei ulicy Kopernika zawartym pomiędzy ulicami Żeglarska a Św. Ducha. Budynek założony na planie litery „L” z kamienicą frontową i silnie wydłużoną, trójczłonową oficyną od strony zachodniej. Kamienica dwutraktowa z wielką sienią w trakcie przednim oraz prostokątnym pomieszczeniem kantoru w trakcie tylnym, sąsiadującym od wschodu z wąskim przechodem prowadzącym na podwórze. Oficyna skomunikowana z budynkiem frontowym otworem drzwiowym na zachodnim skraju elewacji tylnej. Budynek frontowy i oficyna podpiwniczone. Korpus kamienicy trójkondygnacyjny z czterokondygnacyjnym poddaszem, nakryty dachem dwuspadowym. Budynki oficyny dwu- i trójkondygnacyjne. Elewacja frontowa  na poziomie wielkiej sieni trój- a powyżej siedmioosiowa. Na środkowej osi parteru ostrołuczny, uskokowy portal poprzedzony schodami. Ponad otworem wimpergowe zwieńczenie na kamiennych konsolach. Boczne sterczyny wimpergi z kwiatonami. Po bokach wydatne prostokątne otwory okienne osadzone w uskokowych profilowanych wnękach zamkniętych odcinkowo. W przyziemiu na skraju elewacji otwory szyi piwnicznych. Ponad parterem ujęty dwoma gzymsami fryz z maswerkową monochromią. Osie pierwszego i drugiego piętra wyznaczone rytmem ostrołucznych wnęk o profilowanych krawędziach, ponad którymi trójkątne szczyciki z kwiatonami. We wnękach, między kondygnacjami odcinkowe fryzy ujęte gzymsami. W drugiej, czwartej i szóstej wnęce od wschodu prostokątne otwory okienne z drewnianymi nadprożami, w pozostałych dekoracja maswerkowa. Ponad profilowanym gzymsem schodkowy szczyt, z siedmioma ostrołucznymi blendami. Stopnie szczytu zakończone krenelażem. W blendach cztery kondygnacje niewielkich prostokątnych otworów okiennych, rozmieszczonych naprzemiennie. Otwory wypełnione deskowymi przesłonami. Dno blend wypełnione dekoracją maswerkową z lancetami i rozetami z motywem rybiego pęcherza. Elewacja tylna częściowo przesłonięta oficyną boczną. W zachodniej części parteru wydatny otwór okienny o wykroju zbliżonym do kwadratu, ponad którym łuk odciążający. Po stronie wschodniej prostokątny otwór drzwiowy z nadświetlem. Obydwa otwory z drewnianymi nadprożami. Pierwsze i drugie piętro trójosiowe. Na osiach prostokątne otwory okienne pełnowymiarowe na pierwszym piętrze, na drugim mniejsze wypełnione deskowymi przesłonami. Elewacja zwieńczona trójkątnym szczytem wydzielonym tynkowanym fryzem. Szczyt z czterema ostrołucznymi blendami w układzie schodkowym, z których dwie środkowe równej wysokości. Ponad nimi pojedyncza ostrołuczna blenda znacznie niższa od pozostałych. W blendach ponad fryzem otwory okienne zamknięte odcinkowo z drewnianymi przesłonami. W drugiej blendzie od wschodu dwa analogiczne otwory doświetlające wyższe kondygnacje. We wnętrzach zachowane schody i galeryjka wielkiej sieni z brusowymi balustradami, drewniane, polichromowane stropy belkowe oraz polichromie ścienne z różnych okresów historycznych. Elewacje oficyn dzielone gzymsami kordonowymi. W budynku północnym i środkowym prostokątne otwory okienne. Elewacja północna części środkowej ze  szczytem ujętym w spływy z wolutami, zwieńczonym trójkątnym naczółkiem. Budynek południowy, trójkondygnacyjny z otworami okiennymi i blendami zamkniętymi odcinkowo.  

Obiekt dostępny dla zwiedzających, stanowi oddział Muzeum Okręgowego w Toruniu. Szczegółowe informacje na stronie http://www.muzeum.torun.pl

Oprac. Piotr Dąbrowski, 14.12.2014 r.  

Bibliografia

  • Jasiński T., Dom rodzinny Mikołaja Kopernika. Przyczynek do studiów nad socjotopografią późnośredniowiecznego miasta, „Kwartalnik Historyczny” 1985, nr 4, s. 861-884. 
  • Nawrocki Z., Kamienica przy ul. Kopernika 15 w Toruniu, „Rocznik Muzeum w Toruniu” t. VII: 1980, s. 37-62.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Waldemar Rusek Rusek.

Rodzaj: budynek mieszkalny

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_04_BK.120516, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_04_BK.231146