Obiekt jest najstarszym tego typu w Polsce północnej. Wiąże się z ambitnym planem utworzenia w Toruniu pierwszej w Prusach Królewskich wyższej uczelni protestanckiej. Bursa znajduje się w obszarze wpisanym na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO oraz w obszarze  pomnika historii: „Toruń- Stare i Nowe Miasto”.   

Historia

Gimnazjum Toruńskie erygowane zostało w 1568 roku jako protestancka, sześcioletnia szkoła średnia. W 1586 roku Henryk Stroband, burmistrz toruński, podjął się przeprowadzenia reformy nauczania w oparciu o 10-letni cykl programowy Jana Sturma. Dzięki wprowadzeniu jedenastej klasy - „suprema curia”, ranga szkoły podniesiona została w 1594 roku do stopnia gimnazjum akademickiego. Gimnazjum od momentu utworzenia borykało się z problemami lokalowymi, adaptując dla potrzeb dydaktycznych pomieszczenia szkoły przy kościele św. Janów oraz opuszczony budynek klasztoru franciszkańskiego. Szkoła, pomimo że była ośrodkiem ponadregionalnym, dysponowała jedynie skromną ilością miejsc noclegowych w przebudowanym klasztorze pofranciszkańskim, umożliwiających zakwaterowanie uczniów zamiejscowych, szczególnie tych z ubogich rodzin. Postulaty wzniesienia budynku ekonomii (bursu) szkolnej formułowane były przez Strobanda już w 1592 roku i wiązały się z jego wizją utworzenia w Toruniu protestanckiej szkoły wyższej dla obszaru Prus Królewskich. Warunki lokalowe uległy dalszemu pogorszeniu w 1596 roku, gdy szkole odebrano pomieszczenia przy św. Janach, w których własne kolegium otworzyć chcieli jezuici. Wówczas rada miejska Torunia wyasygnowała na budowę bursy kwotę 1800, a Gdańska 666 florenów, które umożliwiły pod koniec roku 1598 roku oddanie budynku w stanie surowym. Wyposażanie wnętrz, finansowane w znacznym stopniu przez osoby prywatne, trwało następne dwa lata. Pracami budowlanymi kierował Hans Eckhard starszy. Uroczyste otwarcie bursy nastąpiło 1 stycznia 1601 roku. Bursa przeznaczona głównie dla młodzieży ubogiej, która była albo całkowicie zwolniona od opłat w zamian za drobne posługi w szkole lub kościele, albo wnosiła minimalne opłaty tygodniowe. W praktyce przyjmowano do bury również uczniów uiszczających pełną opłatę za zakwaterowanie. Pierwotny rozkład pomieszczeń nie jest dokładnie znany. Obecność dwóch inspektorów zajmujących pokoje na parterze i piętrze, do obowiązków których należał m.in. nadzór nad sypialniami uczniów, wskazuje, że na obydwu kondygnacjach znajdowały się pokoje mieszkalne. W budynku mieścić musiała się również kuchnia i refektarz, gdyż bursa gwarantowała mieszkańcom wyżywienie. Po tumulcie toruńskim w roku 1724 do budynku bursy przeniesiono z klasztoru pofranciszkańskiego sale dydaktyczne i bibliotekę. XVIII-wieczny widok i rozkład budynków znany jest dzięki rysunkom Georga Friedricha Steinera powstałym w latach 1738-1745. Prócz budynku frontowego na działce znajdowała się wówczas piętrowa dwuczłonowa oficyna południowa oraz piętrowy budynek tylny z bramą przejazdową na osi środkowej. Elewacja budynku tylnego posiadała nadwieszoną galeryjkę, której bieg połączony był z wzniesioną na drewnianych słupach galerią dostawioną do tylnej ściany oficyny posesji sąsiadującej z terenem bursy od północy. W trakcie kampanii napoleońskiej 1807 roku budynek przejściowo zaadaptowano na szpital wojskowy. W okresie Księstwa Warszawskiego gimnazjum uzyskało status szkoły państwowej. Po ponownym przyłączeniu Torunia do Prus przemianowano je na pruskie Gimnazjum Miejskie, które funkcjonowało w budynku przy ulicy Piekary do 1855 roku. Po przeniesieniu gimnazjum do nowej siedziby, przy ulicy Zaułek Prosowy, w bursie utworzono szkołę elementarną dla dziewcząt, a następnie szkołę podstawową dla chłopców. Po odzyskaniu niepodległości w budynku umieszczono niemieckojęzyczną filię Państwowego Gimnazjum Klasycznego i Humanistycznego, przekształconą następnie w autonomiczne gimnazjum z niemieckim językiem nauczania. Po II wojnie światowej w budynku urządzono internat dla uczniów szkół średnich. Obecnie użytkowany przez Sąd Okręgowy.   

Opis

Bursa usytuowana w zachodniej części Starego Miasta. W niewielkiej odległości od kościoła Najświętszej Maryi Panny, na tyłach którego mieściły się budynki dydaktyczne Gimnazjum. Obiekt w zabudowie pierzejowej, usytuowany kalenicowo w stosunku do ulicy. Od zachodu obszerne podwórza oddzielone murem od ulicy Fosa Staromiejska. Budynek na rzucie prostokąta z niewielką oficyną boczną w południowej części działki. Parter zdominowany jednoprzestrzennym pomieszczeniem w części północnej. Po stronie zachodniej wtórnie wydzielone pomieszczenia i korytarz z klatką schodową, prowadzący do oficyny tylnej. Budynek obecnie skomunikowany z zabudową działki po stronie północnej. Obiekt podpiwniczony, trójkondygnacyjny, nakryty dachem dwuspadowym. Fasada posadowiona na cokole, ośmioosiowa, zwieńczona profilowanym gzymsem koronującym. W cokole na skrajnych osiach zamurowane otwory dawnych szyi piwnicznych. Kondygnacje wydzielone gładkimi tynkowanymi fryzami. Naroża ujęte tynkowym boniowaniem. Na drugiej osi od południa otwór drzwiowy o głębokich ościeżach ze sfazowanymi krawędziami. Zamknięty łukiem pełnym z tynkowymi pseudozwornikami w strzałce i u nasady łuku. Na pozostałych osiach kwadratowe otwory okienne z kamiennym obokniem i krzyżem tworzonym przez prostokątne w przekroju słupki i ślemiona o ściętych krawędziach czoła. Otwory osadzone w płytkich wnękach zamkniętych łukami koszowymi z pozornymi tynkowymi zwornikami analogicznymi do zworników otworu drzwiowego. Krawędzie wnęk sfazowane. Wypełnienie nadproża tynkowane. Wnęki ostatniej kondygnacji nieco niższe od pozostałych. Elewacja tylna, częściowo przesłonięta oficyną i szybem współczesnej windy, trójosiowa. W wolnym pasie na skraju północnym tynkowana wnęka będąca dawnym otworem drzwiowym prowadzącym na galerię. Bieg fryzu kordonowego urwany od północy w miejscu dawnego styku z galerią. Na osiach otwory okienne analogiczne do otworów fasady jednak pozbawione konstrukcji kamiennych. Dach ujęty krzywolinijnymi szczytami częściowo przesłoniętymi przez sąsiednie budynki. Na parterze zachowany XIX-wieczny drewniany, mazerowany strop spoczywający na żeliwnych kolumnach.     

Dostęp do obiektu ograniczony. Siedziba wydziałów sądu rejonowego - dostępny z zewnątrz.

Oprac. Piotr Dąbrowski, 14.12.2014 r.