Głównym celem TNT było prowadzenie badań historycznych, zwłaszcza dotyczących Pomorza Gdańskiego. Wiązało się to ściśle z dążnością do kształtowania świadomości narodowej Polaków przez przeciwstawianie się jednostronnym opiniom nauki niemieckiej.

Historia

Wschodnia część ul. Wysokiej (od dawnych murów miejskich aż do ul. Prostej) nazywana była jeszcze w poł. XIX w. ul. Katowską ze względu na znajdujące się tam miejsce kaźni.

Najbardziej charakterystyczny i interesujący historycznie budynek tej ulicy wzniesiony został w latach 1881-1882 na potrzeby założonego w 1875 r. polskiego Towarzystwa Naukowego w Toruniu (w skrócie TNT), jego zbiorów muzealnych i biblioteki. Budynek, choć od początku przeznaczony na siedzibę towarzystwa, budowała spółka komercyjna pod szyldem „Muzeum - Hotel”. (W przeciwnym razie nie uzyskano by zgody na budowę od władz pruskich). Była to ostoja polskości oraz centrum życia naukowego i kulturalnego. Dnia 18 maja 1881 r. Ignacy Łyskowski wmurował tam kamień węgielny, który został poświęcony celom „cywilizacyjnym”. Prace budowlane wykonała firma Kobielskiego. Rzeźbę narożną, przedstawiającą Historię i Naukę, wykonano w fabryce wyrobów kamiennych Krzyżanowskiego w Poznaniu. Górne piętra zaadaptowano na potrzeby Towarzystwa, wydzielono bibliotekę, część muzealną oraz mieszkalną. Parter i pozostałe części pierwszej kondygnacji zagospodarowano na cele restauracyjne i klubowe.

W 1923 r. w gmachu TNT ulokowano Książnicę Miejską, powstałą z połączenia księgozbioru naukowego TNT oraz innych najcenniejszych bibliotek toruńskich. Z powodu braku miejsca zbiory muzealne przeniesione zostały w 1929 r. do Muzeum Miejskiego w Ratuszu Staromiejskim. Podczas II wojny światowej we wrześniu 1939 r. Towarzystwo zostało rozwiązane, ale już w 1945 r. wznowiło swoją działalność.

Po przeniesieniu w 1973 r. Książnicy Miejskiej do nowego gmachu, przeprowadzono w latach 1974-1980 gruntowny remont budynku. Odzyskał on wówczas dawny układ wnętrz razem z piękną salą zgromadzeń. Na fasadzie domu wmurowano tablicę upamiętniającą zasługi dra med. Ottona Steinborna (1868-1936), pierwszego komisarycznego prezydenta Torunia w okresie międzywojennym.

Obecnie w budynku TNT, poza siedzibą Towarzystwa, pomieszczenia wynajmowane są na cele usługowe.

Opis

Neoklasycystyczny budynek TNT usytuowany jest u zbiegu ul. Wysokiej i Dominikańskiej. Wzniesiony został na planie wydłużonego prostokąta, podzielonego na cztery trakty. Składa się z trzech kondygnacji i podpiwniczenia. Narożnik zaakcentowany jest ryzalitem (niską wieżą), zdobioną dekoracją rzeźbiarską.

Parter elewacji jest boniowany, ponadto budynek udekorowany przez: fryzy, gzymsy podokienne i nadproża okienne. Wejście umieszczone zostało od strony południowej (ul. Wysoka), ujęte jest przez dwa pilastry, a pond nim góruje biforyjne okno z tympanonem.

Bardzo charakterystycznym elementem budynku TNT jest narożny ryzalit. Ma boniowane naroża w dwóch kondygnacjach, które rozdzielone są gzymsem. Trzecią kondygnację zdobią narożne elementy dźwigające belkowanie. Narożny ryzalit zwieńczy rzeźba symbolizująca Historię i Naukę. W narożnej wieży umieszczone są biforyjne okna, ze słupkiem w formie kariatyd.

Elewacja zachodnia części północnej ujęta w pilastry ułożone w wielkim porządku i zakończona dekoracyjnym gzymsem.

Wnętrze zachowało swój pierwotny układ. W części północnej znajduje się wielka sala kolumnowa - miejsce spotkań i wydarzeń kulturalnych od XIX wieku. Obecnie sala jest wynajmowana na różnego rodzaju wydarzenia kulturalno-rozrywkowe.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania sali kolumnowej po uprzednim umówieniu się z zarządcami budynku.

Oprac. Michał Horbowicz, OT NID w Toruniu, 14-12-2015 r.