Przykład typowej świątyni unickiej z pogranicza Podlasia i Grodzieńszczyzny.

Historia

Początki parafii w Topolanach są nieznane, Być może cerkiew istniała już w XVII wieku. Na unię brzeską przeszła dopiero w wieku XVIII. Obecna świątynia została wzniesiona prawdopodobnie przed 1769 roku (w tym roku umarł bp Jerzy Bułhak, którego antymis znajdował się w cerkwi) z fundacji Radziwiłłów. Zarówno w wizytacji z 1773, jak i 1804 roku opisywana była jako nadająca się do remontu. Prawdopodobnie remont został przeprowadzony w XIX wieku i wówczas dobudowano nad kruchtą wieżyczkę-dzwonnicę. Parafia topolańska została zlikwidowana w 1835 roku, a jej wiernych przyłączono do cerkwi w Potoce. Parafię odnowiono w 1856 roku już jako prawosławną, ale po I wojnie światowej ponownie ją rozwiązano. Reaktywacja parafii nastąpiła w 1940 roku.

Opis

Cerkiew położona w zachodniej części wsi na placu w kształcie wrzeciona, na ogrodzonym murem cmentarzu przycerkiewnym. Orientowana, wybudowana w stylu budownictwa ludowego. Cerkiew trójdzielna. Złożona z prostokątnego korpusu nawowego, pięciobocznego prezbiterium połączonego od pn. z niewielką zakrystią i prostokątnej w planie kruchty zwieńczonej smukłą dzwonnicą. Nawa i prezbiterium przekryte dachem o wspólnej kalenicy, dwuspadowym nad nawą i pięciospadowym (zwieńczonym kopułką) nad prezbiterium. Nad zakrystią dach pulpitowy; nad kruchtą trójspadowy, w którym wmontowana ośmioboczna wieżyczka nakryta ostrosłupowym hełmem z kopułką, obwiedziona pod okapem profilowanym gzymsem. Przed wejściem dwuspadowy daszek na dwóch słupach.

Drewniany, w konstrukcji zrębowej (najwyższa kondygnacja dzwonnicy w konstrukcji szkieletowej), na podmurówce, dachy pokryte blachą. Ściany szalowane pionowo, spięte lisicami. Otwory okienne prostokątne, wypełnione wielokwaterowymi oknami. Otwory głosowe dzwonnicy zamknięte półkoliście; w nadślemioniach dekoracja z listewek w formie gwiazdy. Stolarka okienna i drzwiowa drewniana. Stropy i podłogi drewniane.

Wnętrze jednoprzestrzenne, nakryte płaskim stropem. Prezbiterium wydzielone ikonostasem. Nad wejściem chór muzyczny osłonięty drewnianą ażurową balustradą. Wyposażenie: XIX-wieczny eklektyczny ikonostas.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Grażyna Rogala, OT NID w Białymstoku, 23.12.2014 r.