cmentarz żydowski - Zabytek.pl
Adres
Tomaszów Mazowiecki, Smutna 14
Lokalizacja
woj. łódzkie, pow. tomaszowski, gm. Tomaszów Mazowiecki (gm. miejska)
Historia
Data założenia cmentarza nie jest do końca ustalona. Wg większości źródeł był to r. 1831, a działkę ofiarował hrabia Ostrowski, właściciel miasta. Wg innych wytyczono go w r. 1856, razem z sąsiednimi nekropoliami innych wyznań. Wcześniej pochówki odbywały się w Inowłodzu.
W trakcie II wojny światowej na cmentarzu Niemcy dokonywali egzekucji ludności żydowskiej. Wiele ofiar spoczęło w zbiorowych, bezimiennych mogiłach. Hitlerowcy zniszczyli część nagrobków, używając macew jako materiału budowlanego (np. do utwardzenia nawierzchni dróg). Po zakończeniu działań wojennych umieszczono tablice upamiętniające zamordowanych 21 osób w trakcie tzw. akcji purimowej w 1943 i 13 osób zabitych w okolicy Lubochni. Powstał też pomnik ku pamięci 15000 ofiar hitleryzmu pochodzących z Tomaszowa. Na wewnętrznej stronie muru cmentarnego znajduje się tablica informacyjna dot. macew odnalezionych po wojnie na jednej z posesji i zwróconych na cmentarz. Do czasów współczesnych zachowało się ok. 1000 nagrobków. Obecnie cmentarz jest własnością Gminy Żydowskiej w Łodzi. Sporadycznie poddawany jest pracom porządkowym przeprowadzanym przez wolontariuszy.
Opis
Cmentarz usytuowany jest na północny wschód od ścisłego centrum miasta. Graniczy od północy z cmentarzem katolickim, sąsiaduje z ulicami Ugaj, Poprzeczną, Smutną i Grota Roweckiego.
Zajmuje działkę o powierzchni 2 ha. Działka, na której znajduje się cmentarz ma kształt odwróconej litery L. Otoczona jest ceglanym murem. Wejście w postaci bramy i flankujących ją furtek znajduje się w najbardziej wysuniętej na południe części założenia. Na murze w jego pobliżu umieszczona jest tabliczka informacyjna.
Od furtki prowadzi w stronę północną aleja, stanowiąca główny ciąg komunikacyjny. Prostopadle do niej usytuowane są rzędy nagrobków. Podział na kwatery nie jest widoczny, zdecydowana większość terenu jest porośnięta samosiewami.
Zachowane nagrobki mają różną formę- tradycyjnych macew, pomników, obelisków, płyt. Ich stopień zachowania jest zróżnicowany, część jest przewrócona i popękana.
Cmentarz jest na co dzień zamknięty. Klucz znajduje się na posesji przy ul. Grota Roweckiego 43.
Oprac. Anna Michalska, OT NID w Łodzi, 11.02.2019 r.
Rodzaj: cmentarz żydowski
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_10_CM.13984, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_10_CM.29577