Duży stopień zachowania autentycznej substancji zabytkowej.

Historia

Część linii kolejowych na terenie dawnych Prus Wschodnich, oprócz roli komunikacyjnej i transportowej, pełniła również funkcje militarne. Do grupy tej zaliczała się tzw. magistrala toruńsko - wystrućska, na trasie której znajdował się most kolejowy nad Pasłęką w Tomarynach (odcinek wykorzystujący most na trasie Ostróda-Olsztyn uruchomiono w 1873 r.). Najsłabszym militarnie punktem w obrębie linii kolejowych były mosty i wiadukty, których zniszczenie w powiązaniu ze znacznymi trudnościami w odbudowie znacząco zmniejszało militarną wartość linii kolejowej. Pierwsze umocnienia mostów kolejowych w Prusach Wschodnich wzniesiono w 1868 r. na kanale Giżyckim i Niegocińskim. W związku z pogorszeniem się stosunków pomiędzy Niemcami a Rosją pod koniec XIX w., w obawie przed zniszczeniem mostów kolejowych przez kawalerię rosyjską, w latach 1897r. i 1900r. postanowiono wznieść budowle fortyfikacyjne w pobliżu mostów na bardzo ważnej trasie kolejowej: Berlin - Poznań - Toruń - Olsztyn - Wystruć, której zniszczenie mogło utrudnić skuteczną obronę Prus Wschodnich. Do 1914r. powstało szereg budowli przy mostach i wiaduktach. W okresie 1901-1902 wzniesiono wieże obronne z pancernymi wieżyczkami na dachach w Tomarynach gm. Gietrzwałd i Samborowie gm. Ostróda. Wieże w Tomarynach zostały wybudowane na podstawie projektu opracowanego przez Urząd Forteczny Grudziądz. W kolejnych latach wzniesiono wieże o słabszej wartości bojowej m.in.: w Iławie, Ostródzie, Korszach i Mikołajkach. Wieże w Tomarynach nie zostały wykorzystane podczas pierwszej wojny światowej. Sam fakt ich obsadzenia wojskiem wystarczył do zabezpieczenia mostu. W okresie międzywojennym wieże utrzymywane były w gotowości obronnej. Po drugiej wojnie światowej zostały zdemilitaryzowane. W 1996 r. kolekcjoner militariów zdemontował kopuły pancerne (w ich miejscu zamontowano betonowe atrapy), które przekazał do muzeum w Dreźnie. Sprawa miała epizod sądowy. W 1997 r. wieże w Tomarynach wpisano do rejestru zabytków.

Opis

Obie wieże zlokalizowane są w bezpośrednim sąsiedztwie mostu kolejowego nad rzeką Pasłęką (na zachodnim brzegu), około 400 m na płd.-wsch. od wsi Tomaryny i ok. 2 km na wschód od dworca w Biesalu. Wysokość wież dostosowano do wielkości istniejącego nasypu kolejowego. Obie wieże to obiekty czterokondygnacyjne wzniesione na planie prostokąta połączone korytarzem z wykorzystanym, jako dodatkowe pomieszczenie, zachodnim przęsłem mostu. Przy wieży północnej aneks latryny. Wieże wzniesione z cegły na zaprawie cementowo-wapiennej, elewacje obu wież ceglane, zwieńczone granitowym gzymsem, otwory strzelnicze rozmieszczone na każdej kondygnacji zamknięte łukiem odcinkowym, w jednej z elewacji każdej z wież stalowe drabiny prowadzące do wieżyczek pancernych (obecnie wieżyczek brak, podobnie schodów i drzwi wewnątrz). Wewnątrz wież zastosowano kilka rodzajów stropów (kapa pruska, płyta stalowa, dwuteowniki wzmocnione blachą) oraz stropodach; posadzki cementowe. We wnętrzach, na bielonych ścianach napisy w języku niemieckim ułatwiające załodze orientację w terenie (informujące o lokalizacji wież w stosunku do sąsiednich miejscowości i dworca w Biesalu). Załogę wieży stanowiły 2 plutony piechoty (około 160 żołnierzy) i 10 artylerzystów. Wieże przystosowano dla broni ręcznej i maszynowej (po 3 ckm na wieżę) oraz pancerne wieżyczki dla armat kalibru 53 mm wbudowane w stropodach (wyprodukowane w zakładach Grussona, obecnie brak, w ich miejscu znajdują się betonowe atrapy).

Zabytki dostępne, także wewnątrz.

Oprac. Adam Płoski, OT NID w Olsztynie, 20.10.2014 r.