Historia

Miejscowość wzmiankowana w 1316 r., jako przynależna do parafii w Reptach. Kościół ufundowany (prawdopodobnie) prze rycerza Sambora ok. 1400 r. Do 1415 r. był filią parafii w Reptach, erygowanie parafii w Starych Tarnowicach nastąpiło w 1415 r. Pierwotny kościół wybudowany z wapienia w stylu romańskim z elementami gotyku; był jednonawowy z drewnianym stropem. W latach 1570- 1608 należał do ewangelików. Kościół przebudowany w 1707. z inicjatywy Anny Hunter de Grandon, wg. projektu Mikołaja Kołodzieja. Wykonano ceglane sklepienie kolebkowe, powiększono prezbiterium, rozbudowano zakrystie, dobudowano kaplicę św. Anny z kryptą grobową, zmieniono kształt dachu, wykonano polichromie- jeden z najpiękniejszych i najcenniejszych elementów kościelnego wnętrza. W 1708 r. kościół ponownie konsekrowany (bp Michał Szembeka). W 1728 odnowiono wieżę i zmieniono hełm. W 1 poł XVIII w. dobudowano od pd. kaplice św. Jana Nepomucena i wykonano remont chóru. W 1800 r. wykonano kolejny remont wieży i sygnaturki. W 1820 r. zamurowano emporę nad zakrystią. W 1886 r. wykonano wejście do zakrystii od zewnątrz. W 1909 r. zamknięto kościół ze względu na zły stan techniczny. W latach 1912- 1914 przeprowadzono remont kościoła i prace konserwatorskie; odkryto łaciński napis; wieża ta zbudowana została w 1400 r., odnowiona w 1728 r. w miesiącu wrześniu. W 1969 r. przełożono gont; w 1970 r. przeprowadzono prace konserwatorskie; w 1971 r. odnowiono kaplicę św. Wacława; w 1982 r. wymieniono gont. Od początku XXI w. prowadzony jest remont kościoła.

Opis

Usytuowany w centrum Starych Tarnowic zespół złożony jest kościoła, cmentarza, na którym nastąpiła całkowita wymiana nagrobków, otaczającego go muru z kamienia wapiennego, łamanego. Brama wejściowa na cmentarz , na osi kościoła , od zachodu. Od pn. furtka, w narożniku południowo-zachodnim składzik oraz kapliczka z figurą św. Jerzego. Od strony zach. i pn. cmentarza, wzdłuż muru zachowany starodrzew stanowiący pozostałości dawnych nasadzeń wokół cmentarza. Całość zespołu ma powierzchnię ok. 0,3 ha. Kościół orientowany, murowany z kamienia wapiennego łamanego na zaprawie wapienno-piaskowej (nawa, prezbiterium) i cegły; tynkowany, oszkarpowany.

Nawa na rzucie prostokąta, dwuprzęsłowa, prezbiterium węższe, trójprzęsłowe zamknięte trójbocznie, po jego str. pn. zakrystia. Po obu stronach nawy kaplice (pn. pw. św. Wacława, wcześniej pw. Anny; pd. p.w. św.Jana Nepomucena) otwarte przejściami zamkniętymi od góry pełnymi łukami. Od str. zach. do nawy dostawiona wieża z kruchtą. Od str. pn. przedsionek.

Bryła kościoła harmonijna, rozczłonkowana, o zróżnicowanej wysokości. Wieża i kaplica św. Wacława oraz sygnaturka nakryte hełmami cebulastymi. Dach nad nawą dwuspadowy nad prezbiterium trójspadowy.

W nawie i prezbiterium sklepienie kolebkowe z lunetami z cegły; w kruchcie i kaplicy Nepomucena- krzyżowe; w zakrystii i krypcie- kolebkowe; w kaplicy Wacława- kopuła z latarnią. Podłogi zróżnicowane głównie kamienne Okna i drzwi zróżnicowane, w tym współczesne. Prezbiterium wydzielone łukiem tęczowym; na tęczy inskrypcje z datami budowy i remontów. Chór po stronie zach. nawy o konstrukcji drewnianej, wsparty na słupach o zdobionej balustradzie. We wnętrzu kościoła dekoracje malarskie i stiukowe przedstawiające sceny figuralne i motywy nici roślinnej (fundacja Anny Felicji Hunter de Grandon). Na sklepieniu prezbiterium sceny z życia św. Marcina, św Mikołaj św. Jan i inni, w nawie postacie ewangelistów i świętych. W kaplicy św. Jana Nepomucena na suficie sceny z życia świętego. Ołtarz główny z poł. XVII w. W kruchcie dwie barokowe kropielnice marmurowe z XVIII w. We wnętrzu barokowa chrzcielnica (XVIII w.), szafka ścienna na oleje (XVIII w.) i obrazy w tym malowana na desce kopia obrazu Matki Boskiej Piekarskiej. Jest to jedna z najstarszych kopii, pochodzi z drugiej połowy XVII w.

Wokół kościoła cmentarz, na którym nastąpiła całkowita wymiana nagrobków, otoczony murem z kamienia wapiennego, łamanego. Brama wejściowa na cmentarz, na osi kościoła, od zachodu. Od pn. furtka, w narożniku południowo-zachodnim składzik. Od strony zach. i pn. cmentarza, wzdłuż muru zachowany starodrzew stanowiący pozostałości dawnych nasadzeń wokół cmentarza.

Cmentarz dostępny, kościół dostępny z zewnątrz; wewnątrz przy okazji uroczystości kościelnych.

Oprac. Aleksandra Bednarska, OT NID w Katowicach, 06-12-2015 r.