Projektowany przez Jana Zaora, twórcę kościoła pw. św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie. Fasada fary w Tarłowie jest pierwszą kolumnową, nowożytną fasadą w Polsce. Wnętrze nawy, prezbiterium oraz  kaplic dekorowane sztukaterią o najwyższym poziomie artystycznym, przypisywane Mistrzowi z Tarłowa.

Historia

Tarłów jako miasto lokowany był w 1550 roku przez  Andrzeja Tarłę, od początku XVII wieku należał do Oleśnickich, a od 1689 roku do Denhoffów.  Miasto zniszczone w czasie wojen szwedzkich oraz w czasie pierwszej i drugiej wojny światowej. Parafia w Tarłowie wymieniana jest od końca XV wieku. Obecną świątynię wzniesiono w latach 1641-1647 z fundacji Zbigniewa Oleśnickiego. Konsekrowany w 1655 roku, restaurowany w połowie XVIII wieku, po pożarze w 1782 roku i w 2. połowie XIX wieku. Z tego czasu pochodzą zwieńczenia wież. W latach 80-tych XX wieku grożące zawaleniem rzeźby św. św. Wojciecha i Stanisława wykonane przez Franciszka Dwornikiewicza z Zaklikowa na fasadzie zastąpiono terakotowymi wykonanymi przez rzeźbiarza Gustawa Hadynę.

Opis

Kościół usytuowany na wzniesieniu po południowo-wschodniej stronie dawnego rynku. Cmentarz przykościelny otoczony murem z bramą od strony zachodniej. Barokowy, orientowany, nawa na rzucie prostokąta z głębokimi wnękami międzyokiennymi, prezbiterium prostokątne zamknięte półkoliście. Do wschodniego przęsła nawy przylegają dwie kaplice kopułowe otwarte arkadowo do nawy głównej. Dachy dwuspadowe pobite blachą.  Fasada  dwukondygnacjowa ujęta  trzykondygnacjowymi wieżami w części środkowej ryzalitowo wysunięta. W osi fasady portal głównego wejścia, nad nim w drugiej kondygnacji wnęka, w której  rzeźba Trójcy Świętej. Część środkowa fasady ujęta na obu kondygnacjach parami kolumn, w dolnej dodatkowe kolumny przyległe do wież. Kondygnacje oddzielone pełnym belkowaniem przechodzącym na przyległe wieże. W osi fasady wyładowany i kierowany gzyms zwieńczony balustradą. Po bokach na gzymsie ustawione figury św. św. Wojciecha i Stanisława. Wieże w dolnej kondygnacji półkoliste, na piętrze sześcioboczne, w zwieńczeniu czworoboczne. Dolna kondygnacja wież ma od frontu i po bokach po dwa okna usytuowane nad sobą, obwiedzione lizenową ramą. Na piętrze frontowe i boczne elewacje wież przeprute oknami, prostokątnym zamkniętym półkoliście i umieszczonym nad nim  okrągłym, ujętymi pilastrami i zwieńczone pełnym belkowaniem i wydatnym gzymsem. Trzecia kondygnacja  wież  ażurowa, ujęta w narożach kolumnami i nakryta wysokimi, spiczastymi hełmami. Elewacje boczne, podzielone lizenami, trójosiowe z prostokątnymi, zamkniętymi półkoliście otworami okiennymi. Półkolista elewacja wschodnia prezbiterium ma na osi prostokątną półkoliście zamkniętą wnękę i dwa okna po bokach. Ściany kaplic jednoosiowe, zwieńczone gierowanym gzymsem i ujęte parami  pilastrów w porządku jońskim. W osi ścian okna prostokątne i półkoliste pod kopułą. Nawa na rzucie prostokąta trójprzęsłowa, z parami okien miedzy wydatnymi wnękami. Przęsła wschodnie nawy otwarte obszernymi arkadami do kaplic.  Prezbiterium jednoprzęsłowe zamknięte półkoliście. Nawa i prezbiterium nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami. Przęsła  ścian nawy dzielone filarami z parami pilastrów wydzielają głębokie wnęki z oknami. Wnęki okienne ujęte w profilowane ramy.  Pilastry dźwigają  pełne belkowanie z fryzem, wyładowanym gzymsem na którym galeryjka z tralkami i parapetem. Galeryjka obiega nawę i prezbiterium. Sklepienia, belkowanie, gzyms pokryte bogatą dekoracją stiukową o motywach geometrycznych i roślinnych - palmeta, akant, wole oczy, ząbkowania. Na sklepieniu zamknięcia prezbiterium stiukowe przedstawienie  koronacji Najświętszej Maryi Panny. Kaplice kopułowe Matki Bożej po stronie północnej i Pana Jezusa po stronie południowej otwarte są do nawy obszerną arkadą z kolumnami po bokach. Kaplice kwadratowe nakryte kopułą na pendentywach. Kopuły wieńczą latarnie. Wnętrza kaplic oraz arkady otwarcia do nawy pokrywa bogata dekoracja sztukatorska ze scenami z życia Najświętszej Marii Panny w kaplicy Matki Bożej i scenami „tańca śmierci” w kaplicy Pana Jezusa.

Zabytek dostępny przez cały rok, możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Marek Juszczyk, 07.12.2014 r.

Bibliografia

• Wiśniewski J., Dekanat iłżecki, Radom 1909-11, s. 309-42.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III, Woj. kieleckie, z. 2., oprac. Puciata, Świechowski Z., Warszawa 1957.
• Parfianowicz K., Domek Loretański w Gołębiu i grupa dzieł architektoniczno-rzeźbiarskich (Tarłów, Kazimierz, Wysokie Koło, Jedlińsk, Lublin) [w:] Studia Puławskie, 1978, s. 109-32.
• Leśniakowska M., Tarłów - Sarmata ars moriendi [w:] Biuletyn Historii Sztuki, R. XVI, nr 2-3, Warszawa 1984.
• Kwiatkowska-Frejlich L., Sztuka w służbie kontrreformacji, Lublin 1998.