połowie XVII wieku kruchty zachodniej i osiemnastowiecznej sygnaturki. Późnogotycki charakter architektury uzupełnia renesansowy wystrój wnętrza. Budowle wchodzące w skład zespołu stanowią przykład wykorzystania piaskowca szydłowieckiego w sakralnym budownictwie monumentalnym.

Historia

Murowany kościół na miejscu drewnianego z początku XV wieku zaczęto wznosić w tym miejscu w 1493 roku. Była to fundacja Jakuba Szydłowieckiego, podskarbiego wielkiego koronnego i ówczesnego właściciela miasta. Budowa jednak została ukończona już po jego śmierci przez brata, Mikołaja Szydłowieckiego, około 1525 roku. Mikołaj był fundatorem północnej kaplicy św. Stanisława i chóru w zachodniej części nawy. Kruchta zachodnia z hełmem i północna powstały w XVII wieku kiedy to Szydłowiec był własnością Radziwiłłów. Obok kościoła stoi dzwonnica powstała również w XVI wieku. Na przełomie XIX i XX wieku. dokonano restauracji kościoła pod kierunkiem Stefana Szyllera. Kościół był uszkodzony podczas dwóch wojen światowych.

Opis

Zabytkowy zespół stanowi kościół pw. św. Zygmunta wraz z kamienną dzwonnicą oraz murem cmentarza kościelnego z płytami nagrobnymi. Kościół jest obiektem murowanym z piaskowca szydłowieckiego, częściowo tynkowany, dekorowany ciosem, z ceglanymi szczytami. Świątynia składa się z trzyprzęsłowego prezbiterium oraz dużo szerszej i wyższej prostokątnej nawy. Od północy do prezbiterium przylega dwuprzęsłowa gotycka zakrystia i jednoprzęsłowy skarbczyk. Do nawy zaś od południa przylega kaplica NMP, wybudowana pierwotnie jako nekropolia Szydłowieckich, zaś od północy kaplica św. Stanisława i kruchta. Od zachodu na osi fasady znajduje się prostokątny przedsionek.

Ściany kościoła zewnątrz opięte są skarpami, wszystkie elewacje dekorowane gzymsami: cokołowym, okapnikowym i koronującym. W ceglanych szczytach nawy występują blendy arkadowe oraz kamienne tarcze z herbami Szydłowieckich. Sygnaturka na dachu pochodzi z połowy XVIII wieku. Ponadto na ścianach w południowej części murów świątyni wyryto inskrypcje. Zawierają imiona, nazwiska i daty wskazujące, iż powstały one na przełomie XVI i XVII wieku. Prawdopodobnie stanowiły formę upamiętniającą osoby spoczywające na przykościelnym cmentarzu. Obok inskrypcji, na ścianach znajdują się również dwa zegary słoneczne z XVII wieku.

We wnętrzu, na szczególną uwagę zasługuje późnorenesansowy ołtarz główny z rzeźbioną grupą Koronacji NMP oraz późnogotycki poliptyk ołtarzowy. Został on ufundowany przez Jakuba Szydłowieckiego. Składa się na niego osiemnaście temper na deskach. W centralnej części przedstawienia znajduje się scena Wniebowzięcia NMP w otoczeniu apostołów z wizerunkiem fundatora Jakuba Szydłowieckiego z rodziną. Ołtarz wykonano około 1509 roku w warsztatach krakowskich, być może nawet w pracowni Marcina Czarnego.

W prezbiterium znajduje się płyta nagrobna Mikołaja Szydłowieckiego z czerwonego marmuru węgierskiego, wykonana w warsztacie Bartolommeo Berrecciego. Formę marmurowego portyku i umieszczonej w nim figury śpiącej kobiety posiada zaś klasycystyczny nagrobek Mikołaja i Marii Radziwiłłów, dzieło rzeźbiarza króla Stanisława Augusta Poniatowskiego - Jakuba Monaldiego. Prezbiterium ma sklepienie gwiaździste. Osobliwością jest, że jego projekt rozrysowano na północnej ścianie nawy głównej. Nad nią natomiast rozciąga się sklepienie drewniane, bogato polichromowane, być może autorstwa Stanisława Samostrzelnika. Pod chórem wykonano sklepienie kasetonowe w 1526 roku.

Ważnym elementem wyposażenia świątyni są dziewiętnastowieczne organy. W kościele odbywa się na nich Międzynarodowy Festiwal Muzyki Kameralnej i Organowej. Szydłowiecki kościół stanowi przykład kamieniarki łamanej. Szczególnie uwidacznia się ona w opracowaniu rzeźbiarskim późnogotyckich portali poprzez ich sfazowanie i zastosowanie wałków przecinających się w łukach oraz w obramowaniu okien w elewacji zachodniej i zakrystii.

Obiekt dostępny dla zwiedzających poza godzinami nabożeństw.

Oprac. Bartłomiej Modrzewski, OT NID w Warszawie, 21.11.2014 r.