Zamek jest przykładem przekształcenia średniowiecznej obronnej warowni w reprezentacyjną rezydencję magnacką. Dzięki licznym przebudowom przedstawia cechy architektury renesansu i baroku. Ponadto związany jest wydarzeniami historycznymi dotyczącymi miasta Szydłowca.

Historia

Pierwsze budowle obronne powstały już w tym miejscu w XIII w. Na usypanej sztucznej wyspie wśród rozlewisk rzeki Korzeniówki, ród Odrowążów wzniósł drewniano-ziemny gród strzegący przeprawy przez rzekę. Wiemy, że w miejscu obecnego zamku w 1427 r. istniał kamienny budynek dworu należący do Jakuba i Sławka Odrowążów. Na początku XV w. w wyniku podziałów rodzinnych dwór w Szydłowcu przeszedł do bocznej linii Odrowążów chlewiskich, którzy zmienili nazwisko na Szydłowieccy. W 2. połowie XV w. za sprawą Stanisława Szydłowieckiego, właściciela Szydłowca i marszałka dworu Kazimierza Jagiellończyka, miasto zyskuje na znaczeniu i w związku z tym pojawia się potrzeba wzniesienia okazalszej siedziby. Wówczas powstaje dzisiejsza północna część zamku, tzw. "dom zamkowy". Po śmierci Stanisława, generalnej przebudowy zamku z gotyckiej warowni na renesansową rezydencję dokonał w latach 1510-1526 jego syn Mikołaj. Dobudowano wówczas skrzydło wschodnie. W wyniku małżeństwa córki Krzysztofa Szydłowieckiego z Mikołajem "Czarnym" Radziwiłłem, zamek przeszedł na własność rodu Radziwiłłów. Obiekt w wyniku zmiany dokonanej na zlecenie Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła zw. "Sierotką" przez Kaspra Fotygę w 1600 r. otrzymał skrzydło zachodnie. Prace rozpoczęte przez ojca, kontynuował od 1619 r. syn, Albrycht Władysław Radziwiłł, nadając zamkowi styl późnorenesansowy i barokowym. Po bezpotomnej śmierci Mikołaja Radziwiłła, zamek sprzedano Annie z Zamoyskich Sapieżynie. W 1828 r. zamek kupiony został przez skarb Królestwa Polskiego i wydzierżawiony na magazyn zbożowy i później skład piwa. Od połowy XIX w. budynek pozostawał nieużytkowany i popadał w ruinę. W 1933 r. zamek przechodzi na własność Skarbu Państwa. Obiekt wyremontowano w latach 60. i 70. XX. W 1975 r. otwarto w nim muzeum. W latach 2013-2014 przeprowadzono kolejny wielki remont obiektu, który oprócz samego budynku objął również wyspę i teren parku. Aktualnie obiekt jest siedzibą Szydłowieckiego Centrum Kultury i Sportu - Zamek oraz Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych.

Opis

Zamek zlokalizowany jest na sztucznej wyspie otoczonej fosą i Parkiem Radziwiłłowskim na pólnocny-zachód od miejskiego rynku.

Jego dzisiejszy wygląd pochodzi z czasów Radziwiłłów. Budynek składa się z trzech podpiwniczonych dwupiętrowych skrzydeł ze zlokalizowanym wewnątrz dziedzińcem. Bryłę zamyka od południa mur kurtynowy. Budynek wzniesiony z piaskowca ze śladowymi ilościami cegły, otynkowany, kryty dachówką.

Z zewnątrz, od wschodu, na szczególną uwagę zasługuje dwukondygnacyjna loggia powstała podczas przebudowy w XVII wieku. Wjazd do zamku znajduje się od zachodu w oszkarpowanej wieży bramnej, która wraz z domem gotyckim w skrzydle północnym stanowi najstarsze naziemne elementy warowni. Na parterze mieści ona komnatę z gotyckim sklepieniem krzyżowym a na piętrze kaplicę. W skrzydle wschodnim szczególną uwagę zwraca monumentalny portal wejściowy. Ma on postać arkady z parą kolumn po bokach. W kartuszu herbowym podtrzymywanym przez lwy znajduje się tarcza z czterema herbami. Są to Trąby Radziwiłłów, Odrowąż Szydłowieckich oraz herby babek fundatora Mikołaja Radziwiłła: Tarnawa i Dąbrowa.

Wnętrze budynku w przeważającej mierze jest jednotraktowe. W pomieszczeniach, zwłaszcza zachodniego skrzydła, znajdują się licznie portale z 1. poł. XVII w.: późnorenesansowe, wczesnobarokowe, profilowane i uszate. Występują ponadto stropy belkowane, kasetonowe, a także sklepienia.

Wstęp na zamkowy dziedziniec jest bezpłatny, do muzeum płatny.

oprac. Bartłomiej Modrzewski, NID OTW, 31-12-2015 r.